Thesis Selma Haverkate: Insider perspectives of 'outsiders'

04.10.17

6 – 8 minuten

0 likes

Ieder jaar leveren de nieuwe zorgethici van de master Zorgethiek en Beleid zorgethische onderzoeken af, die een goede indruk geven van de master en een groter publiek verdienen. Thesis met een 8 of hoger worden op de Wall of Fame geplaatst. In deze serie laten we de onderzoeker meer vertellen over hun onderzoek.

Selma stelt zich voor

Mijn naam is Selma Haverkate, 25 jaar oud, en ik ben een geboren en getogen Amsterdammer. Ik studeer al zes jaar aan de Universiteit voor Humanistiek; ik ben begonnen met de bachelor Humanistiek om vervolgens zowel de master Zorgethiek en Beleid als de master Humanistiek te doen. Inmiddels mag ik me officieel een afgestudeerde zorgethica noemen. Over een jaar hoop ik tevens afgestudeerd humanisticus te zijn.

In mijn studies kan ik me volop uitleven wat betreft mijn interesse in hoe mensen zich tot elkaar verhouden en welke morele vraagstukken en worstelingen daarbij komen kijken, bijvoorbeeld in zorgpraktijken. Daarnaast is ecologische duurzaamheid een belangrijk thema in mijn leven. Ik werk bij Sungevity, een missie gedreven zonnepanelenbedrijf dat tracht bij te dragen aan een schonere wereld; ik ben sinds twee jaar commissielid van Groene Humanistiek en eet hoofdzakelijk veganistisch. In mijn vrije tijd kom ik tot rust dankzij yoga, vrienden, muziek of een fijn boek.

Wat is het onderwerp van je thesis en hoe kwam je tot deze keuze?

In Italië is een relatief recente trend zichtbaar als respons op de groeiende kloof tussen de vraag en het aanbod in de langdurige zorg voor hulpbehoevende ouderen. Met name vrouwen uit Oost-Europa en Zuid-Amerika emigreren naar Italië om daar bij ouderen in huis te wonen en hen 24/7 zorg te bieden. Veelal hebben deze vrouwen niet de juiste verblijfs- en werkpapieren wat de kans op uitbuiting vergroot en de zorggevers in zekere zin onzichtbaar maakt. Een alarmerende situatie, zo klinken veel geluiden.

Er bestaat ook een ander perspectief over deze informele zorgvorm; sommigen zijn juist positief gestemd dat er mensen zijn die deze zware zorgtaak op zich willen nemen. Ik was erg benieuwd naar de ervaringen van de zorggevers zelf betreffende het zijn van ‘family asisstants’((Een veelgebruikte term om deze zorggevers aan te duiden.)), omdat juist hun eigen stem onderbelicht lijkt in het publiek en politiek debat.

Dankzij een college van Evelien Tonkens als onderdeel van de module ‘Zorgethiek en beleid in zorg- en welzijnsorganisaties’ kwam ik voor het eerst in aanraking met dit zorgfenomeen. Het onderwerp intrigeerde me direct; hoe kan deze vorm van zorg in razend tempo groeien en tegelijkertijd onzichtbaar zijn? Hoe beleven de vrouwen die dagelijks voor Italiaanse ouderen zorgen het geven van deze zorg? Welke inzichten geeft dit onderwerp over de verdeling van (zorg)verantwoordelijkheden op mondiaal niveau?

Hoe sluit je onderzoek aan bij zorgethiek?

Mijn onderzoek vertrekt vanuit de zorgethische noties dat persoonlijke ervaringen een belangrijke bron van morele kennis zijn, dat zorgen een morele, sociale én politieke praktijk is en dat ieder mens kwetsbaar en afhankelijk is. De zorggever is geen superheld, maar eveneens een kwetsbaar mens met behoeften en noden. Wanneer dit niet of onvoldoende erkend wordt, ontstaat er een knelpunt in de onderlinge, continue afstemming die (goede) zorg behelst.

Mijn onderzoek sluit tevens aan bij zorgethiek door de aansluiting die het vindt bij theorieën/teksten over verantwoordelijkheden (bijvoorbeeld van denkers als Urban Walker, Kittay en Hochschild). Zorgtaken worden niet eerlijk verdeeld, maar er is een global care drain zichtbaar. Veelal zijn verantwoordelijkheden noch vrijwillig gekozen noch afgedwongen.

Een fundamenteel onderdeel van mijn onderzoek is de normatieve vraag die gesteld wordt en kenmerkend is voor de Utrechtse zorgethiek: ‘Wat is goede zorg gegeven deze particuliere situatie’?

Hoe heb je dit onderzocht?

In totaal heb ik elf diepte-interviews afgenomen en vier participerende observaties uitgevoerd, waarvan acht interviews met acht verschillende migrant elderly care workers. De participerende observaties en drie aanvullende interviews schetsen de context van de persoonlijke ervaringen en betekenisgeving van de acht zorggevers.

Teneinde mijn onderzoeksdata te verzamelen heb ik drie maanden in Milaan gewoond en als Erasmus+ student aan de Universiteit van Milaan mijn onderzoek kunnen uitvoeren. Aanvankelijk was het erg lastig om respondenten te vinden, maar gelukkig bleek het spreekwoord ‘de aanhouder wint’ op mijn zoektocht van toepassing te zijn.

Een bijkomstige moeilijkheid was dat ik tien van de elf interviews in het Italiaans heb afgenomen en deze zodoende naar het Engels moest vertalen. Deze vertalingsstap en daarmee extra interpretatieslag is een mogelijke bedreiging voor de validiteit voor mijn onderzoek geweest.

Wat zijn voor jou de meest verrassende bevindingen?

Dit vind ik een erg lastige vraag om te beantwoorden omdat ik in zekere zin alle bevindingen verrassend vond. Het onderzoeken van de geleefde ervaringen van mensen heb ik als inherent verrassend ervaren. Iedere ervaring is uniek en de wijze waarop verschillende mensen verschillende betekenissen toekennen aan de wereld om hen heen intrigeert mij mateloos en is daarom voor mij onophoudelijk verrassend en bijzonder.

Om toch één specifieke bevinding uit te lichten beschrijf ik graag dat wat ik ‘a double loop self-sacrifice‘ genoemd, een theoretische doordenking aan de hand van mijn empirische data op het onderzoek van Inge van Nistelrooij over zelfopoffering. ‘Commiting oneself‘ en ‘self-sacrifice‘ waren terugkerende thema’s in de ervaringen van de zorggevers waarin ik uiteindelijk twee bewegingen van zelfopoffering ontdekte.

Zij offeren zichzelf op ten opzichte van de behoeften van hun zorgontvangers (wat overigens niet betekent dat zorggevers niet aan zelfzorg doen), maar naast deze vorm van zelfopoffering binnen de zorgrelatie is een tweede zelfopofferende beweging zichtbaar. Doordat de zorggevers veelal dit werk doen om voor hun familie in hun thuisland te kunnen zorgen en hen te kunnen onderhouden, offeren ze zich in zekere zin ook jegens hun familieleden op.

Aanbevelingen voor de praktijk?

Niet zozeer een aanbeveling voor de praktijk als wel een praktische aanbeveling voor vervolgonderzoek. Helaas heeft het politieke aspect van dit type zorg weinig aandacht gekregen door de tijds- en omvangbeperkingen van de thesis. Ik acht het echter van groot belang dat er onderzoek wordt gedaan naar de politieke context van migrant elderly home care in Italië vanuit zorgethisch perspectief, om zo dit onderwerp in de breedte te onderzoeken en tevens de aanwezige machtsstructuren uit te diepen.

Onder begeleiding van mijn thesisbegeleiders Merel Visse en Inge van Nistelrooij zal ik mijn thesis omzetten naar een wetenschappelijke publicatie. Een spannende uitdaging waar ik erg veel zin in heb.