Promotie-onderzoek: Zinvolle Zorg

“Wat betekent het voor iemand om in een verpleeghuis te verblijven, te wonen, of te werken”.

In het najaar van 2014 studeerde Nico van der Leer af als master Zorgethiek en Beleid aan de Universiteit voor Humanistiek. Als PhD-student doet hij sindsdien promotieonderzoek naar de betekenis van zorg verlenen en zorg ontvangen binnen de zorgrelatie, in een verpleeghuissetting. We gingen bij hem langs voor een interview.

Geestelijke verzorging

Drs. Nico van der Leer (1957) studeerde theologie in Utrecht en Amsterdam en werkte jarenlang als gemeentepredikant, in Rotterdam, Hengelo en Dordrecht. Zes jaar geleden maakte hij  de overstap van de kerk naar de geestelijke verzorging in de ouderen- en verpleeghuiszorg. Binnen de Protestantse Zorggroep Crabbehoff in Dordrecht wordt veel aandacht besteed aan zingeving en spiritualiteit in het totale zorgproces. Hij is daar nauw bij betrokken als adviseur en trainer.

ZeB

Om zich te verdiepen in de zorgethiek wilde hij eerst alleen een paar modules volgen van de masteropleiding ZeB, maar het beviel zo goed dat hij de hele opleiding heeft doorlopen. Zijn masterthesis schreef hij al in de richting van zijn beoogde promotieproject.
“Wat me is bijgebleven van de ZeB is dat je op zoveel manieren kan kijken. Prof. dr. Frans Vosman zei: “Hoe kan zorg gedacht worden?” In het begin was deze uitspraak verwarrend, maar gaande weg  ben ik het steeds beter gaan begrijpen.” [pullquote]“ Zingeving geeft de mensen ‘taal’. Mensen gaan, zelfs als ze er sceptisch naar kijken, er toch over nadenken.“[/pullquote]

Zinvolle zorg

Het onderzoek richt zich op de zorgrelatie en daar betrekt hij zowel de bewoners als de medewerkers bij.
“Ik wil onderzoeken waar de zin in de zorgrelatie zit en hoe de bewoner en medewerker daarin op elkaar afstemmen. In mijn masterthesis heb ik  de verschillende definities van  ‘zin’  en ‘zingeving’ bestudeerd. Ik kom steeds meer op ‘betekenis’ uit. Zoals prof. dr. Carlo Leget het in zijn oratie uit 2013  al benoemde, gaat het binnen zorg om betekenis.
Hierin zijn verschillende lagen te onderscheiden: allereerst de feiten van de buitenkant en de emoties van de binnenkant. Vervolgens heeft  zin een verbinding met je eigen levensverhaal, je identiteit. Tenslotte heeft het een existentiële component, waarbij het gaat om  de impact op het bestaan van de individuele bewoner of medewerker in de zorg ”
Een extra uitdaging is het de zorgethische inzichten door te laten dringen in de systeemwereld van de verpleeghuiszorg. Bekijk hier de begeleidende flyer Zinvolle Zorg. [pdf]

Zingevingsgericht werken
De Barmhartige Samaritaan anno Nu

Het onderzoek van Nico van der Leer is een onderdeel van het proces zingevingsgericht werken dat een paar jaar geleden is gestart binnen de Protestantse Zorggroep Crabbehoff, dat moet doorwerken in alle organisatieniveaus. “Gerichtheid op zingeving geeft taal voor wat voor mensen van waarde is”. De inspiratie van het project is het Bijbelse verhaal van de Barmhartige Samaritaan, geformuleerd ‘anno nu’.
Lees meer over dit project en het inleidende symposium in 2012 op de website Zingevingsgerichtwerken.nl.
Bekijk hier de opnames van de bijdragen van Nico van der Leer en Carlo Leget aan dit symposium.

Betekenis voor de praktijk

In ieder geval de ‘betekenis’ van het zorg geven en ontvangen zelf beter begrijpen, en dit  terug te koppelen aan de medewerkers. Het mooie is dat het onderzoek op zich  al zijn weerslag heeft op  bewoners en medewerkers. Door de aanwezigheid van de onderzoeker op de afdeling, de belangstelling voor het werk en dagritme tijdens de observaties, en de persoonlijke aandacht tijdens de interviews  voelen zij zich gezien. Het gaat dus niet alleen om het eindresultaat van het onderzoek. Door het onderzoek in het veld uit te voeren, heeft het al direct invloed op de zorgverleners en -ontvangers.

Je zou verwachten dat je de validiteit van je onderzoek niet zodanig mag beïnvloeden. Maar dr. Vivianne Baur wees Van der Leer erop dat de onderzoeksmethode Responsieve Evaluatie goed past bij zorgethisch onderzoek. Als onderzoeker doe je zelf ook mee, je eigen beleving is belangrijk en je respondenten zijn geen object van onderzoek, maar doen mee als participanten.
In het kader van de Responsieve Evaluatie worden er bijvoorbeeld multidisciplinaire klankbordgroepen georganiseerd, waarin het verloop van het onderzoek en de resultaten worden uitgelegd. De inzichten die dit oplevert bij medewerkers kunnen al direct in de praktijk worden  toegepast. Hun feedback levert de onderzoeker ook weer materiaal en inzichten op.

“Het inspireert mij zelf ook; ik merk dat ik door dit onderzoek ook in mijn ‘gewone’ werk als geestelijk verzorger gaande weg andere vragen ga stellen. Een ander leuk effect is dat het onderzoek bekend raakt onder collega’s in het land. En deze willen graag meer informatie of komen op werkbezoek.”