Waardigheid

Waardigheid is een vreemd woord. Het lijkt alles te kunnen betekenen wat je maar wilt. Sommigen  vinden het beneden de menselijke waardigheid wanneer ze horen dat mensen met dementie luiers dragen. Anderen voelen zich in hun waardigheid aangetast als ze veel pijn hebben. Weer anderen zien hun waardigheid in het geding wanneer ze naar een verpleeghuis moeten verhuizen.

Is het woord ‘waardigheid’ inderdaad een spons die iedere willekeurige betekenis kan opzuigen? Of is het een eigenwijs woord dat zijn eigen leven is gaan leiden, en niet meer luistert naar wat het woordenboek hem voorschrijft? Het lijkt een beetje van beide te zijn. Daarom zijn er ethici die voorgesteld hebben het woord gewoon maar te vergeten. Het roept een boel verwarring op. Je kunt beter gewoon maar zeggen wat je bedoelt zonder die stikker van ‘waardigheid’.

Helaas ligt het niet zo simpel dat we woorden kunnen afschaffen. Mensen bepalen zelf welke woorden ze gebruiken. En het woord ‘waardigheid’  heeft zo zijn voordelen in discussies, zo leerde ik onlangs van Mieke Grypdonck. Wie zegt dat iets ingaat tegen de waardigheid lijkt twee dingen tegelijk te doen. Hij drukt een gevoel uit, iets subjectiefs, een verontwaardiging. Maar tegelijkertijd lijkt hij iets te zeggen over de mens in het algemeen. Daarmee lijkt hij iets objectiefs te zeggen. Dat subjectieve en objectieve is een sterke en ongrijpbare combinatie, want tegen beide kun je weinig inbrengen. En samen staan ze nog sterker.

Maar daar zit tevens het irritante van het woord. Want daarmee wordt waardigheid een soort bastion waarin je je terug kunt trekken in iedere discussie? “Euthanasie? Natuurlijk moet dat mogelijk zijn, wanneer de menselijke waardigheid op het spel staat.” Of: “Euthanasie? Natuurlijk mag dit nooit, want het gaat rechtstreeks in tegen de menselijke waardigheid.” Beide argumenten kun je horen in discussies, en beide zijn ze lastig omdat ze eigenlijk heel meer uitleg vragen. Je zou inderdaad bijna een hekel aan het woord krijgen.

‘Niet invullen maar doorvragen wat iemand precies bedoelt’

Hoe komen we dan verder? Meestal is het antwoord in communicatie: ‘Niet invullen maar doorvragen wat iemand precies bedoelt’. Bij waardigheid gaat het dan inderdaad dikwijls om een ervaring van mensen dat iets fundamenteels op het spel staat. Iets wat verbonden is met het mens zijn zelf. Of beter: de waarde die aan mensen toegekend wordt.

Maar helpt dit dan wel echt? Want als ik heel diep voel dat oude mensen geen luiers zouden moeten dragen, en jij heel diep voelt dat dit nu eenmaal soms bij de ouderdom hoort, hoe worden we het dan ooit eens? Het antwoord is weer: ‘doorvragen’. Want onze gevoelens komen nooit uit de lucht vallen. Ze hebben te maken met ervaringen die we opgedaan hebben. En verontwaardiging is een morele ervaring die serieus genomen moet worden. Want daarbij staat op het spel hoe je tegen het leven aankijkt. Wat zinvol is en niet, wat betekenis heeft of niet, wat de moeite waard is om voor te leven.

Morele ervaringen zijn pakketjes die uitgepakt moeten worden. In die zin is waardigheid een waardevol pakketje omdat het je direct bij de kern brengt van de waarde van de mens. En wanneer je zo’n pakketje uitpakt ontdek je dat er naast de subjectieve en objectieve betekenis nog iets op het spel staat bij waardigheid. Al onze ervaringen rond waardigheid hebben te maken met de wijze waarop mensen omgaan met elkaar en met de wereld.

De meest verschrikkelijke dingen kunnen een mens overkomen. Je kunt doodziek worden en er vreselijk uit komen te zien. Toch kan je omgeving je zo behandelen dat je het gevoel blijft houden de moeite waard te zijn. En je kunt zelf je ziekte op zo’n manier dragen dat duidelijk wordt dat je meer bent dan je ziekte of uiterlijk. Iemand kan je uitschelden of afblaffen. Maar door de wijze waarop je reageert kun je toch je waardigheid behouden. Door niet terug te slaan bijvoorbeeld. Waardoor de aanvallende partij door het ijs van de waardigheid zakt.

Waardigheid heeft alles te maken met de manier waarop wij elkaar behandelen en omgaan met lijden en tegenslag. Dat maakt waardigheid een moreel woord bij uitstek. Een woord ook dat relevant is voor de zorg omdat het daar steeds weer draait om het omgaan met mensen, lijden en tegenslag. Maar bovenal is waardigheid een ‘werkwoord’. Niet in de letterlijke grammaticale zin. Maar een woord om mee aan de slag te gaan: de betekenis moet uitgepakt worden en waargemaakt worden. Ga er maar aan staan!