“Heeft u geen internet?” vroeg de gemeente Oss in een artikel in het huis-aan-huisblad De Sleutel van 6 juli 2016, “Dan blijft het mogelijk om de parkeervergunning via de balie BML aan te vragen. Hiervoor kan een afspraak worden gemaakt via de website, of mail naar baliebml@oss.nl.”
Vanzelfsprekend digitaal
Overheidsinstanties lijken er steeds meer vanzelfsprekend vanuit te gaan dat iedere inwoner digitaal kan en wil communiceren, zélfs diegenen die niet beschikken over internet. Maar is die verwachting realistisch? Worden hierdoor bepaalde bevolkingsgroepen achtergesteld, doordat informatie hen niet meer bereikt? Hoe digitaal-vaardig zijn bijvoorbeeld tachtigplussers? Beschikken zij over de vereiste kennis, apparatuur en infrastructuur? En hoe zit het met hun fysieke mogelijkheden: is een beeldscherm van een smartphone voor hen te lezen, zijn toetsen te bedienen met pijnlijke artritis-vingers? En wíllen zij wel op deze manier communiceren?
Hoe inclusief is de digitale samenleving en wat is goede zorg voor ouderen als het gaat om gebruik van (digitale) communicatiemiddelen? Om deze zorgethische vraag te kunnen beantwoorden wordt in een aantal artikelen de huidige stand van zaken vanuit verschillende invalshoeken bekeken. In deze eerste aflevering komen twee senioren aan het woord:
Con (92) en Adri (85) vertellen hoe zij staan tegenover het oprukkende monopolie van de digitale communicatie.
Con
Niet meer op mijn leeftijd
“Ik vind computers ongelooflijk nuttige dingen, maar ik begin er niet meer aan. Waarom niet? Omdat ik een veiligheidsrisico zou lopen als ik een computer zou gebruiken voor mijn financiën of mijn correspondentie. Ik zou er ook wel tegenop zien om het te leren, omdat alles wat er nu nieuw bijkomt in mijn hoofd er meteen weer uit gaat; er kan niets meer bij. Als ik twintig was, zou ik het wel gaan leren; op jongere leeftijd telt de noodzaak om een computer te hebben zwaarder dan het veiligheidsrisico.”
Steeds afhankelijker van anderen
“Als je mijn leeftijd hebt, kom je niet vaak meer buiten. Aankopen doe ik via postorderbedrijven of ik laat het door iemand anders doen. Maar zonder computer kan ik geen vooronderzoek doen en geen prijzen vergelijken vanuit huis. Daarvoor word ik dus steeds afhankelijker van anderen; dat is moeilijk.
Doordat ik geen computer heb, zijn allerlei bronnen voor mij niet toegankelijk. In brieven van officiële instanties en in advertenties wordt voor verdere informatie naar hun website verwezen. Ik vind dat kortzichtig; er zijn vast nog honderdduizenden die geen computer hebben. Ik ben hierover vaak in conflict met instanties zoals de bank. Bankfilialen zijn gesloten, alles moet via de computer of de telefoon. Met de telefoon krijg je keuzemenu’s; na de derde keuze ben ik de draad kwijt, dan weet ik niet meer waarvoor ik belde. Ik heb de bank verteld dat ze een grote groep mensen tekort doen door zo moeilijk bereikbaar te zijn. Ze verweten het me ook nog dat ik daarover klaagde!”
Niet nodig voor alarmering en sociaal contact
“Ik weet dat computers ook ingezet worden voor bewaking op afstand, voor het geval dat je valt of doodgaat. Ik heb verbinding met de thuiszorg via een alarmknop om mijn nek; ik heb daarvoor geen computer nodig. Ik zou het ook niet willen, want dan voel ik me bespied. Ze kunnen me dan overal in huis zien.
De gewone telefoon volstaat voor mij om contact te houden met anderen. Ik heb geen hobby-activiteiten meer en ik heb geen behoefte meer aan veel contact met anderen over de dingen die mij interesseren. Ik vind het wel een groot gemis dat ik zonder computer geen toegang heb tot het worldwide web; dat is een reusachtig naslagwerk waarin ik graag eens zou rondneuzen. Maar dat gemis wordt gecompenseerd doordat ik veel boeken heb.
Kortom: ik heb geen afkeer van computers want ik zie de voordelen. Maar mijn omstandigheden (leeftijd en leefstijl) bepalen mijn keuze om geen computer te nemen.”
Adri
Altijd met elektronica bezig geweest
Adri is na zijn pensionering computerdocent geworden voor senioren. “Eigenlijk is alles begonnen na de oorlog. Toen kwam alle elektronica van het leger op de markt. Die kocht ik en dan maakte ik mijn eigen bandrecorder. Ik heb me altijd met elektronica beziggehouden.
Bij Philips was het mijn werk; mijn bureau bereidde de start voor van nieuwe fabrieken in het buitenland. Dat was veel schrijfwerk. Toen dacht ik: ‘Dat moet toch anders kunnen!’ Ik heb een cursus gevolgd en een computer van de zaak gekregen. Zo bouwden we dat uit. Dat is de reden waarom ik altijd zo’n computermaniak geweest ben.”
Steeds nieuwe uitdagingen
“Ik heb ook een eigen website. Die heb ik niet gemaakt met zo’n programmaatje om een website te bouwen, nee, rechtstreeks in HTML. En zo ben ik altijd bezig. Ik heb een laptop, een vaste PC, zo’n leesplankje…een E-reader! En een tablet. Binnenkort ook een energieassistent: dat is een modem, met je laptop kun je dan je energiegebruik instellen. Dat is een nieuwe uitdaging. En ik heb zonnepanelen, die kan ik ook benaderen met mijn PC.
Ik zoek ook echt naar nieuwe toepassingsmogelijkheden, maar ik pas wel op met downloaden, want je krijgt veel rommel binnen.
Ik kan me goed vermaken met de computer. Zo nu en dan pas ik mijn website aan. Je weet wel wat CSS is, hè? Dan kun je alles wat je wilt gebruiken in een lijstje klaarzetten, dan hoef je het niet steeds te programmeren. Daar ben ik nu mee bezig.”
Jonge geest
“Ik ben niet zo’n ouwe opa. Ik denk dat er wel een verband tussen zit; een jonge geest en belangstelling voor computers. Kijk, je leest iets, en dan denk je: ‘Ach , dat is aardig!’. En ik zoek het dan op op internet, en dan ben ik weer bij de tijd. Dat kan ook wel zonder computer, maar dan moet je veel boeken hebben en naar de bibliotheek gaan. Een computer is veel makkelijker. Zo’n telefoon moet ik ook nog hebben, met appjes! (bekijkt mijn smartphone). De opkomst van de ICT is heel snel gegaan, gelukkig heb ik dat wel aardig kunnen bijbenen. Maar dat is ook een kwestie van interesse. Ik kan natuurlijk niet alles, maar ik draai er mijn hand niet voor om om het te proberen.”
Zorgethische beschouwing
Twee tachtigplussers, twee verschillende visies op digitale communicatie. Volgens Con is digitaal-vaardig zijn een keuze, die mede wordt bepaald door leeftijd en leefstijl; volgens Adri hangt het samen met een jonge geest en interesse. Niet iedereen heeft zo’n uitgesproken mening als Con en Adri; er zullen vele ouderen zijn die, met of zonder hulp en met of zonder enthousiasme, noodgedwongen meegaan met de digitalisering van de samenleving.
Centraal in zorgethiek staat de vraag: ‘Wat is goede zorg voor deze persoon in deze situatie?’ Goede zorg verlenen vereist dat aandacht geschonken wordt aan de behoeften, mogelijkheden en beperkingen van degene aan wie de zorg wordt gegeven.
Communicatie vanuit (semi-)overheid, zorgsector en hulpverlening gaat vaak over dienstverlening en zorg, maar is op zichzelf ook een vorm van zorg: het behoort tot het takenpakket van dergelijke instanties om te informeren en te luisteren. Niet efficiëntie dient dan voorop te staan bij de keuze van een manier van communiceren, maar oog voor contextualiteit en kwetsbaarheid van de doelgroep.
In een volgend artikel over dit thema onderzoek ik deze communicatiepraktijk: in hoeverre houden dergelijke instanties rekening met mensen die niet digitaal-vaardig zijn?
Naschrift: Con is kort na het interview overleden.
1 reactie
Vanhaverbeke Roger
de digitale maatschappij wordt echt wel een misbaksel in grote landen….waar de meeste ouderen over géén pc beschikken en niet kunnen werken met een smarthphone of tablet……de generatie die nu tachtig en negentig jaar is heeft gewoon géén interesse en men heeft zelfs zoals hier in Frankrijk nog niet overal internet….volgend jaar belastingen betalen uitsluitend met internet…..ik voorzie dat dit voor velen een nachtmerrie wordt en wat met diegenen die zich géén pc willen aanschaffen en dit weet ik maar al te goed ….die de middelen niet hebben om één aan te schaffen en een abonnement te betalen…..ik wil wel internet minded zijn als de gemeente mijn abonnement betaald, als zij willen zo werken moeten ze mij ook alles aanbieden (GRATIS) zodat ik kan volgen….de meesten hebben gewoon géén belangstelling……ga maar surfen met een minimumpensioen….mijnheer de minister van pensionen, akkoord als jij alles betaald….we zullen nog lachen in de komende tijd…..’t zoals met het probleem van moederpc die uitvalt in een ziekenhuis…..en daaraan verbonden 25 zorginstellingen…..dit was géén lachertje en heeft méér dan een dag geduurd….in Antwerpen….iedereen moest wel schrijven…..