door: Elise Pel
Kwetsbaarheid is een belangrijk begrip binnen zorgethiek. Zo kwam de term tijdens mijn master Zorgethiek en Beleid op de Universiteit voor Humanistiek regelmatig terug in discussies, teksten en gesprekken. Kwetsbaarheid binnen de zorg en binnen het ziekenhuis wordt een steeds belangrijker thema. Om beter in te kunnen spelen op kwetsbaarheid gebruiken ziekenhuizen modellen om te screenen op kwetsbaarheid. Deze modellen zijn vaak gebaseerd op de fysieke gesteldheid van de patiënt waarbij de context van de patiënt vaak niet wordt meegenomen. Dit riep bij mij allerlei vragen op: Hoe kan een biomedisch model screenen op een subjectief begrip zoals kwetsbaarheid? Hoe werkt dat uit in de praktijk? Wat vinden zorgprofessionals en wat vinden patiënten hiervan?
Van januari tot juli 2018 heb ik in het kader van mijn masterthesis onderzoek gedaan naar een preoperatieve screening naar kwetsbaarheid in het St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein. Door middel van interviews, observaties en analyse volgens QUAGOL-methodiek (Dierckx, 2011) was mijn doel om de Anesthesia Geriatric Evaluation (AGE), een preoperatieve screening naar kwetsbare ouderen binnen het ziekenhuis, te onderzoeken en te kijken of deze screening bijdraagt aan een betere zorg voor deze specifieke patiëntengroep. Meer kennis over het begrip kwetsbaarheid kan een rol spelen in hoe zorgprofessionals kwetsbaarheid in alledaagse zorgsituaties beter kunnen begrijpen en inhoud kunnen geven.
Het belang van screening
Uit mijn onderzoek is naar voren gekomen, dat kwetsbare patiënten meer risico lopen op verlies van kwaliteit van leven na een operatie. Door voorafgaand aan de operatie de fysieke, psychische en sociale situatie van ouderen in kaart te brengen en daar in een multidisciplinair team over in gesprek te gaan wordt getracht samen met de patiënt beter voorbereid te zijn op de risico’s. De screening blijkt de patiënt meer verantwoordelijkheidsgevoel te geven, want deze wordt geconfronteerd met wat hij of zij nog wel of niet meer kan en wordt daardoor meer gemotiveerd om te optimaliseren en fitter een operatie in te gaan. Zorgethisch gezien komt naar voren uit mijn onderzoek dat het bij kwetsbaarheid belangrijk is dat we de persoon achter de patiënt niet vergeten. De intrinsieke waarde van de patiënt, met eigen identiteit en levensverhaal, is van waarde binnen een optimalisatie- of behandeltraject. Uit mijn onderzoek bleek ook dat het geven van verantwoordelijkheid aan de patiënt zelf en de patiënt confronteren met het eigen kunnen, kan zorgen voor een assertievere houding.
Bovenstaande figuur geeft de belangrijkste resultaten van het onderzoek dat ik heb uitgevoerd weer. Kwetsbaarheid wordt met name gezien als hoe veerkrachtig patiënten zijn; het vermogen te herstellen van tegenslag. De AGE geeft zorgprofessionals meer ervaring en competentie in het herkennen van kwetsbare ouderen en zorgt ervoor dat ze patiënten in een breder perspectief gaan zien/de gehele context rondom de patiënt meenemen. Voor patiënten voelt meedoen aan de AGE soms als een verplichting door de dokter, maar een aantal van hen ervaren het ook als waardevol om een extra controlemoment te hebben. De AGE probeert de zorgprofessionals en de patiënten samen de verantwoordelijkheid te geven voor de zorg die nodig is.
Kritische kanttekeningen en aanbevelingen
Een van de voornaamste conclusies uit dit onderzoek is dat kwetsbaarheid een moeilijk te definiëren begrip blijkt en dat er in de praktijk nog te weinig kennis over kwetsbaarheid is. De AGE probeert meer competentie bij zorgprofessionals te creëren zodat de zorg rondom kwetsbaarheid verbeterd kan worden. Daarnaast laat de AGE-screening zien dat er altijd interventies ingezet kunnen worden om te zorgen dat de patiënt zo zelfverzekerd en zo geoptimaliseerd mogelijk het behandeltraject in gaat. Toch blijkt uit mijn onderzoek ook dat er nog beter gekeken kan worden naar wat relevant is voor de patiënt en hoe de zorg in elke specifieke situatie het beste ingericht kan worden. Het lijkt dan ook nog vaak een autoritair proces van een multidisciplinair team met een medisch perspectief. Mogelijk zou een betere bewustwording van de zorgrelatie tussen patiënten en artsen in het Antonius ziekenhuis meer ruimte geven voor wat er voor de patiënt relevant is en hoe de patiënt beter in de besluitvorming mee kan worden genomen. Ook lijken patiënten het nut van de screening en optimalisatie niet altijd in zien. Zorgethici benadrukken het belang van de actieve rol van de patiënt, die mogelijk het beste zijn eigen zorgpraktijk kan indelen of vormgeven (Tronto, 2013). Meer bewustwording bij de patiënt over het eigen belang, al voorafgaand aan de screening, zou kunnen zorgen voor een actievere rol bij de patiënt. Dit zou er mogelijk voor kunnen zorgen dat patiënten naar de screening gaan omdat ze het zelf belangrijk vinden en niet omdat de dokter het wil.
Belangrijk blijft dat in de veranderende zorgwereld de AGE ook in ontwikkeling blijft. Het is met name van belang bij kwetsbare ouderen dat er nog meer ruimte gemaakt moet worden voor gedeeltelijke besluitvorming en een assertievere houding van de patiënt. De AGE geeft voor patiënten een extra controlemoment waarbij overwegingen gemaakt kunnen worden voor het behandelplan. De focus moet dan niet liggen op de vraag ‘wel of niet opereren?’, maar op de vraag hoe de zorg rondom een specifieke patiënt en situatie het beste kan worden ingericht.
In september 2019 is het wetenschappelijke artikel over het onderzoek gepubliceerd in ‘Journal of Gerontology and Geriatric Medicine’. Via deze link kun je dit artikel lezen en downloaden: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6747854/
Bronnen:
Dierckx de Casterlé B, Gastmans C, Bryon E, Denier Y. (2011). QUAGOL: a guide for qualitative data analysis. Int J Nurs Stud. 49(3):360-71
Tronto, J.C. (2013). Caring Democracy. Markets, equality, and justice. University Press, New York.
Over de auteur:
Elise Pel is Zorgethiek en Beleid-alumni en bijna klaar met haar opleiding tot arts bij het Erasmus MC Rotterdam. Daarnaast is ze aan het promoveren bij de Klinische Geriatrie en de Medische Ethiek aan het Erasmus MC. Haar interesse ligt met name in het verbeteren van de ouderenzorg.
0 reacties