Tijdens de coronacrisis kwam ook de zorg voor mensen met een Ernstige Verstandelijke en/of Meervoudige Beperking (EV(M)B) in onbekend en woelig water terecht. Dit gaf bij alle opvarenden in de vloot van partijen, betrokkenen en organisatielagen rondom mensen met EV(M)B veel onzekerheid, angst, dilemma’s en ingewikkeldheden. Meer nog dan anders heb je elkaar nodig om de vloot en alle opvarenden op koers te houden. Hoe zorgen we dat iedereen aan boord blijft tijdens het navigeren tussen de klippen en op woeste zee? Zodat niemand afdrijft en dat de vloot niet uit elkaar valt?
Het door ZonMw gefinancierde, collaboratieve en zorgethische onderzoeksproject ‘Samen Verder na de Crisis: De impact van coronamaatregelen op samenwerking rondom mensen met EV(M)B’ verkent wat we kunnen leren van de coronajaren over samenwerken en afstemmen in de zorg voor mensen met EV(M)B. Deze casestudy is uitgevoerd tussen maart en september 2024, door Wietske Verhagen en Gustaaf Bos vanuit de vakgroep Zorgethiek, in samenwerking met de mensen van woonzorg- en dagbestedingslocatie de Overtoom van Amsta Karaad in Amsterdam.
Aanleiding, vraagstelling en doel
In eerder onderzoek naar de gevolgen van de coronamaatregelen bleven mensen EV(M)B veelal buiten beeld, of ze werden samengenomen met de bredere groep mensen met een (verstandelijke) beperking. Dit vervolg op het project Zorgzaam uit de Crisis focust daarom op mensen met EV(M)B en de mensen in de zorg om hen heen (begeleiders, naasten, managers, gedragsdeskundigen, therapeuten, beleidsmaker en bestuurders). De stress, onzekerheid, onmacht en frustratie die voortkwamen uit de invoering van de coronamaatregelen zetten de onderlinge relaties en afstemming tussen alle betrokkenen, die cruciaal zijn in de zorg voor deze kwetsbare doelgroep, onder hoge druk. We onderzochten hoe de afstemming en samenwerking in de zorg voor mensen met EV(M)B na de crisis vorm kan krijgen op een manier die 1) recht doet aan álle betrokkenen en 2) stand kan houden in de huidige arbeidsmarkt én eventuele toekomstige crisissituaties. Met dit onderzoek wilden we lessen trekken uit de verhalen over samenwerking en afstemming in de coronatijd binnen Amsta Karaad en een dialoog op gang brengen tussen verschillende betrokkenen in de zorg voor mensen met EV(M)B.
Verhalen verzamelen
Het onderzoek startte met het verkennen van de verhalen over de samenwerking en afstemming in de zorg voor mensen met EV(M)B in coronatijd op micro- en mesoniveau, door middel van participerende observatie gedurende 4 maanden en 15 diepte-interviews. De inzichten en vragen die hieruit naar voren kwamen legden we vervolgens in een rondetafelgesprek voor aan een brede groep professionals uit de zorg voor mensen met EV(M)B. Het doel van dat gesprek was het gezamenlijk verkennen van het macro-perspectief op verbetering van de samenwerking en afstemming in het landelijke zorglandschap voor mensen met EV(M)B.
Kompassen
De inzichten uit dit onderzoek zijn verwerkt in twee kompassen met ijkpunten, lessen en vragen voor verdere reflectie: één voor zorgorganisaties en één voor overkoepelend beleid.
Drie lessen voor zorgorganisaties
De kunst van ‘samen’
In coronatijd ontstond een spanningsveld tussen de krachtige verbindingen die mensen bijeenbrengen en vooruit stuwen én momenten waarop mensen (onbedoeld) buiten de boot vallen en afdrijven. Bijvoorbeeld: terwijl begeleiders vertelden over de grote saamhorigheid binnen teams, vertelden naasten over de onmacht die ze voelden toen ze van de een op de andere dag niet meer op bezoek mochten komen.
Aandacht voor het levend houden van zowel krachtige als schurende verhalen over de coronajaren binnen de organisatie én oog houden voor nieuwe verhalen over ‘waar we het samen voor doen’, kan de onderlinge verbindingen bevorderen. Dit lijkt ook cruciaal om de huidige arbeidsmarktcrisis het hoofd te bieden.
Elastisch sturen
Samen optrekken in coronatijd, bevatte een spanningsveld tussen het cultiveren, aanhalen en bestendigen van goede verbindingen én het uitzetten van een duidelijke, gezamenlijke lijn die recht doet aan álle betrokkenen. Het prangde karakter van de crisis, samen met dringende overheidsrichtlijnen, leidde ertoe dat het management de ‘touwtjes stevig aantrok’. Hierdoor bleek dat bestaande korte lijntjes en goede verbindingen ook verweven zijn met (deels verborgen) machtsverhoudingen, die zich laten gelden ‘als puntje bij paaltje komt’.
Elastische verbindingen, waarin ruimte is om mee te bewegen bij het uitzetten van een gezamenlijke lijn, zijn cruciaal om in crisistijd iedereen aan boord te houden en recht te doen.
Voortvarend terugblikken
Nu de coronacrisis achter ons ligt, is de draad binnen de organisatie weer opgepakt. Nieuwe issues en problemen vragen de aandacht. Samen kunnen blijven optrekken na de crisis vraagt om het navigeren van het spanningsveld tussen het hervatten van de gebruikelijke koers – met een hoog hier-en-nu-gehalte – én ruimte maken voor reflectie en open gesprek tussen alle betrokkenen over wat corona teweeg heeft gebracht – en hoe we die ervaringen wellicht kunnen benutten.
Drie lessen voor de zorg aan mensen met EV(M)B op beleidsniveau
Sturen op korte lijntjes
Goed samenwerken in crisistijd op beleidsniveau vraagt volgens deelnemers aan de rondetafel om een kennisstructuur waarin het formeel en informeel uitwisselen van kennis tussen verschillende betrokkenen op micro-, meso- en macroniveau gefaciliteerd wordt. Nieuwe inzichten en creatieve ideeën kunnen zo snel een weg vinden binnen en tussen de verschillende organisaties in de gehandicaptenzorg. Daarnaast is een proactieve houding van bestuurders van die organisaties nodig om ‘een plaats aan tafel’ te bemachtigen bij lokale, regionale en landelijke crisisberaden, zodat de toegang tot belangrijke informatie geborgd wordt.
Schipperen tussen perspectieven
Goed afstemmen en samenwerken op beleidsniveau betekent ook schipperen tussen perspectieven op goede zorg voor mensen met EV(M)B. Enerzijds is medische kennis en ervaring van groot belang, zeker bij deze (fysiek) kwetsbare doelgroep. Anderzijds wordt bewust ruimte maken voor andere perspectieven op het welzijn van mensen met EV(M)B cruciaal geacht om te blijven sturen op goede zorg voor mensen met EV(M)B, tijdens én na de crisis. Zo kan voorkomen worden dat uit het oog verloren wordt dat naast medische zorg ook fysieke nabijheid van vertrouwde naasten en zorgverleners cruciaal is in hun leven.
Naasten en begeleiders aan boord!?
Dagelijkse zorgpraktijken voor mensen met EV(M)B worden vooral gevormd door begeleiders en naasten. Zij hebben daarom het beste zicht op wat er toe doet in de zorg. Goed afstemmen en samenwerken tijdens toekomstige crises betekent op beleidsniveau meer ruimte maken voor collectieve ervaringskennis van naasten en begeleiders, dan in de coronacrisis vaak het geval was. Dit kan bijvoorbeeld door hen consequent uit te nodigen voor ieder crisisoverleg en hun inbreng serieus te nemen.
Meer weten?
Beide kompassen met bovenstaande lessen zijn terug te vinden op de in het kader van dit onderzoek speciaal voor Amsta Karaad gemaakte website https://samenverdernadecrisis.nl Hier is ook een scrol animatie te vinden die gebruikt kan worden om een gesprek tussen alle betrokkenen over dit onderwerp te starten.
0 reacties