Recensie ‘Op zoek naar je innerlijk kompas. Een nieuwe gespreksmethode voor moreel beraad’ (Dick Kleinlugtenbelt)

Gespreksmethodes voor moreel beraad zijn er al behoorlijk wat. Dick Kleinlugtenbelt, al jarenlang gespreksleider en opleider tot gespreksleider moreel beraad, liep in zijn werk tegen twee moeilijkheden op die beide te maken hebben met vrijheid. Het eerste wat opviel was dat deelnemers vaak te snel in oordelen of oplossingen terecht kwamen en dat het moeilijk was om ze te bewegen tot zelfonderzoek en ze te brengen tot in vrijheid onderzoeken van een moreel probleem. Het tweede heeft te maken met het vrijuit en open bespreken van morele kwesties dat in de praktijk steeds weer moeilijk blijkt te zijn.

Kleinlugtenbelt wilde de theorie en praktijk van moreel beraad verder ontwikkelen door een onderbelicht thema uit te werken: moreel beraad als ethisch onderzoek naar het morele subject. Dat bracht hem tot het late werk van Michel Foucault waarin ethiek wordt benaderd als vrijheidspraktijk. Geïnspireerd door Foucaults werk richt hij zich in dit boekje dan ook op de vorming van het morele subject.

Een helder opgebouwd boekje

Het boekje is even helder opgebouwd als geschreven. Het eerste hoofdstuk bevat een introductie van moreel beraad en bespreekt drie methoden: de Nijmeegse methode, de dilemmamethode en de socratische methode. Na een vergelijking van deze drie benaderingen maakt hij duidelijk waarom er behoefte is aan een nieuwe insteek. Vervolgens behandelt hij in het tweede hoofdstuk Foucaults ethiek van de zelfzorg en het concept parrèsia of vrijmoedig spreken. Daarmee is voldoende basis gelegd om in het derde hoofdstuk de innerlijke kompasmethode te presenteren. In hoofdstuk vier wordt aan de hand van een casus beschreven hoe de methode in de praktijk werkt. In het vijfde hoofdstuk wordt teruggeblikt op zowel de innerlijke kompasmethode, het werk van Foucault, als de drie besproken methodes voor moreel beraad.

Ethos als innerlijk kompas

Het begrip ‘innerlijk kompas’ is een vertaling van het Griekse ‘ethos’. Deze vertaling wordt gekozen om uit te drukken dat het ethos (deugden en leefregels) verinnerlijkt is, richting geeft aan het handelen en steeds weer herijkt wordt. Geïnspireerd op Seneca’s methode van zelfonderzoek bestaat de innerlijke kompasmethode uit zes stappen. In stap 1 wordt met de deelnemers een sfeer van vertrouwelijkheid en rust geschapen. Vervolgens doen alle deelnemers in stap 2 een individuele oefening waarbij ze een ervaring die puzzelt voorleggen aan een innerlijke raadsman, raadsvrouw of zichzelf. Doel is om door te dringen tot begrip welke waarden en gedragsregels leidend waren. Dit wordt ter afsluiting geïnventariseerd. Tijdens stap 3 wordt een keuze gemaakt om de ervaring van een van de deelnemers uit te spitten, die daar verslag van doet. Stap 4 bestaat uit een groepsgesprek waarin de deelnemers zich verplaatsen in de situatie van de casus inbrenger. Stap 5 bestaat uit een gezamenlijk onderzoek naar de leidende gedragsregel in de casus, onze verhouding hiertoe, en wat nodig is om die gedragsregel uit te voeren. Interessant is dat steeds aan de casusinbrenger gevraagd wordt welk antwoord rust en ruimte geeft. Wanneer dat bereikt is, is het moreel beraad geslaagd, en wordt in stap 6 een nagesprek gehouden ter afronding en evaluatie.

Geslaagde brug

Kleinlugtenbeld is erin geslaagd om een methode van moreel beraad te ontwikkelen die het mogelijk maakt gestructureerd met elkaar in gesprek te komen rond morele vooronderstellingen. Daarmee slaat hij een brug tussen meer oplossingsgerichte en meer houdingsgerichte benaderingen. De vraag hoe de methode in de praktijk bevalt kan alleen maar beantwoord worden door deze meerdere malen uit te proberen. Dit boekje geeft daar de nodige handvatten voor. Warm aanbevolen dus!