Leeservaring: Onze maatschappij is borderline

We leven in een zieke maatschappij aldus Dirk de Wachter. Alle 9 kenmerken van de diagnose borderline zijn terug te vinden in onze westerse maatschappij. Dirk de Wachter is psychiater-psychotherapeut en verbonden als hoogleraar aan de KU Leuven. Hij schrijft zijn boek ‘Borderline Times. Het einde van de normaliteit’ in oktober 2012.

Het boek beoogt niet een moraliserend verhaal te zijn waarin wordt gedacht dat het vroeger beter was. De Wachter wil analyserend stilstaan bij de huidige tijd waarin we leven. Welke plaats heeft ethiek binnen deze steeds individueler wordende tijdsgeest?
De Wachter benoemt de criteria van de DSM diagnose borderline. Het is een van de meest gebruikte diagnoses in onze tijd binnen de geestelijke gezondheidszorg. Hij neemt de lezer mee langs alle criteria van deze DSM diagnose en gaat de stelling aan dat onze maatschappij borderline is; we zijn allemaal ziek.

Plastische chirurgie

De Wachter maakt hierin soms uitdagende vergelijkingen. Zo legt hij verband tussen het toebrengen van tattoos en piercings, en zelfs plastische chirurgie, als het gaat over het criteria automutilatie. Over plastische chirurgie schrijft de Wachter: “Terwijl plastische chirurgie in oorsprong een reconstructief of correctief doel heeft – na verminking of bij afwijkingen – is het meer en meer een cultuurfenomeen geworden. Het zijn mooi uitziende, succesvolle mensen die bijvoorbeeld hun borsten laten vergroten. Een borstvergroting als cadeau voor de 18^e verjaardag van dochterlief is bij de ‘betere’ Californische ‘success people’ een gewone zaak.”  [pullquote] “Ik denk dat dit boek een spiegel voorhoudt die bij haast iedereen hard aankomt, psychotici en psychopaten uitgezonderd.” [/pullquote]

Op zoek naar geborgenheid

Hij stelt dat we leven in een wegwerpmaatschappij. Dit geldt ook voor onze relaties en dit geeft ons verlatingsangst. De Wachter noemt het wegvallen van het kerngezin een sociologische realiteit.
Hij zegt: ‘We stellen dat vast en accepteren deze realiteit. Maar fundamenteel verlangen we naar geborgenheid, en in essentie hunkeren we toch nog steeds naar dat kerngezin. Recente bevragingen van jongeren in de middelbare schoolleeftijd ((Humanioraleeftijd (Vlaams) )) tonen dat zij dromen van het zeer klassieke gezin: ‘man en vrouw en kinderen’. In confrontatie tussen deze droom en de werkelijkheid ontstaat het spanningsveld tussen verlangen en realiteit. “Dit spanningsveld is wat ons ‘verlatingsangst’ bezorgt.”

Leegte en zinloosheid

De kapitalistische maatschappij spoort aan om steeds meer te consumeren. We worden aangezet tot steeds extremere kicks, we worden ontevreden als die er niet meer zijn. Uiteindelijk komt dit alles voort uit de ervaring van leegte en zinloosheid.
Ook in psychotherapie consumeren wij zegt de Wachter. Langdurige therapieën moeten plaats maken voor kortdurende en meetbare behandelingen. Meer psychofarmaca om een snel geluksgevoel te krijgen. Dit kan echter ook leiden naar het gevoel van verdere leegte en zinloosheid.

Empathie

Tot slot besteedt hij het laatste hoofdstuk aan de omkeerbaarheid van deze maatschappij. Wat kan ons helpen, waar ligt de hoop en welke dingen zijn belangrijk?
De Wachter maakt gebruik van vele schrijvers en filosofen zoals Taylor, Sandel, Sloterdijk en Frans de Waal. Hij ziet een ontwikkeling waarin we steeds meer terug gaan naar gemeenschapsleven, zorg voor elkaar. De occupy beweging, ruil en leen initiatieven ziet hij als bewegingen terug naar een ‘samen’ leving. Wat er nodig is, zo zegt hij, is empathie, zorgen voor elkaar.

Wederkerige relaties

Deze roep om wederkerige relaties, voor elkaar zorgen, maakt mijns inziens de verbinding met zorgethiek. Door de verbinding met de ander aan te gaan, en het belang van de relatie te erkennen, wordt er tegengas gegeven aan het individualistische denken en doen van de hedendaagse maatschappij. Hierin is het belangrijk om kwetsbaar te mogen zijn. De relatie en dus ook de afhankelijkheid van de ander is precies het tegengif van de borderline maatschappij die De Wachter beschrijft. We moeten weer meer met onze medemens bezig gaan, dat zal onze leegte opvullen!

“Als psychiater heb je de morele plicht om optimistisch te zijn, om Popper even te parafraseren. Op het einde van mijn boek ga ik dan ook in op la petite bonté van mijn favoriete filosoof Levinas. […] There is a crack in everything, that’s how the light gets in.” ((KU Leuven Nieuws))

‘Borderline times’ is een prikkelend boek. Of je het nu eens bent met De Wachter of niet, het zet je aan het denken en geeft stof voor goede discussies.

Video: Dirk de Wachter bij NTR Academie: Pleidooi voor een beetje ongelukkig zijn.

Tekst: Mariëlle Stroes