In het coronacrisisbeleid van de afgelopen jaren was de bescherming van kwetsbare ouderen een belangrijk uitgangspunt. Onderzoekers van de Universiteit voor Humanistiek spraken met zelfstandig wonende ouderen, mantelzorgers en thuiszorgmedewerkers om na te gaan hoe zij de impact van de pandemie en het crisisbeleid hebben ervaren. Het onderzoeksrapport Bijzonder kwetsbaar? laat zien dat ouderen te maken kregen met factoren die hun kwetsbaarheid verhogen, maar dat zij zichzelf niet per se als kwetsbaar zagen.
De coronacrisis had een grote impact op zelfstandig wonende ouderen, hun mantelzorgers, en zorgprofessionals. Zeker tijdens de eerste golf werd de zorg behoorlijk afgeschaald. Om besmettingsrisico’s te verkleinen, besloten zorgorganisaties dat zorgverleners korter bij cliënten mochten blijven en zo min mogelijk fysiek contact moesten hebben. Voor mantelzorgers nam de druk in veel gevallen toe. Soms leidde dit tot meer betrokkenheid, maar mensen die mantelzorg bieden raakten ook sneller overbelast. Sommige ouderen vonden het lastig om hun sociale netwerk te vragen het gat op te vullen dat veroorzaakt werd door het wegvallen van professionele zorgverlening. Zij voelden zich bezwaard of vonden het moeilijk om in een afhankelijke positie terecht te komen.
Eenzaamheid en verkleining van de leefwereld
Eenzaamheid komt uit de interviews naar voren als een belangrijk thema in de crisis. Het advies om bezoek aan mensen boven de 70 jaar zoveel mogelijk te beperken leidde tot isolement. Soms zagen thuiswonende ouderen alleen de zorgmedewerkers nog. Enkele geïnterviewden van zeer hoge leeftijd gaven aan geen groot verschil te ervaren met hun leven van voor de pandemie. Zij hadden toen ook al weinig (sociale) activiteiten. Volgens verschillende zorgprofessionals en mantelzorgers leverden ouderen veel in op sociaal, fysiek en cognitief vlak. Toen de adviezen versoepeld waren, bleek het voor ouderen bovendien lastiger om weer op te bouwen wat verloren was gegaan. Ondanks de beperkingen prezen thuiswonende ouderen en hun naasten zich gelukkig dat ze enige ruimte hadden om zelf keuzes te maken rondom visites. Voor hen gold het bezoekverbod dat tijdens de eerste golf voor de verpleeghuizen als een groot schrikbeeld.
Kwetsbaarheid in de crisis
Kwetsbaarheid is een belangrijk thema in de beeldvorming rondom ouderen in de coronacrisis. Vanwege het grotere risico op een ernstig ziekteverloop bij infectie met het coronavirus werden mensen boven de 70 jaar door het RIVM aangemerkt als verhoogd kwetsbaar. Ouderen zelf herkennen zich echter niet altijd in dat label. Kwetsbaarheid roept voor sommige geïnterviewde ouderen het beeld op van een angstige levenshouding, die haaks staat op de weerbaarheid, zelfredzaamheid en controle over hun leven die zij zelf ervaren en die zij als belangrijke waarden zien. Sommige deelnemers geven aan dat ze het als hun eigen verantwoordelijkheid zien om actief te blijven en niet passief af willen wachten tot de crisis voorbij gaat.
De vele gezichten van kwetsbaarheid
Kwetsbaarheid kent vele gezichten. Goede zorg en zorgbeleid vragen dat deze allemaal worden herkend. Ouderen zijn inderdaad fysiek extra kwetsbaar, omdat zij bij een coronabesmetting een hoger risico hebben op een ernstig ziekteverloop. De ervaringen van ouderen, mantelzorgers en zorgprofessionals laten echter zien dat aandacht voor psychosociaal welbevinden van alle betrokkenen minstens zo belangrijk is om de kwaliteit van zorg voor zelfstandig wonende ouderen te waarborgen. Het is belangrijk om in te zetten op sociale verbinding en het behoud van cognitieve en lichamelijke capaciteiten, vooral ook omdat het vaak lastiger is voor ouderen om wat zij verliezen op dit vlak weer terug te krijgen.
Op hun beurt hebben mantelzorgers behoefte aan ondersteuning en erkenning van de belangrijke taken die zij op zich nemen en die tijdens de crisis vaak zwaarder zijn geworden. Het is tijd voor meer maatschappelijke waardering voor het bieden van mantelzorg, in plaats van het als vanzelfsprekend aan te nemen. Ook geven mantelzorgers aan dat ze veel baat zouden hebben bij het makkelijker maken van het (tijdelijk) schuiven in de taakverdeling tussen mantelzorgers en zorgprofessionals, wanneer nodig.
De geïnterviewde zorgprofessionals, tot slot, vragen om meer aandacht voor de impact van de langdurige blootstelling aan stressfactoren tijdens de crisis. Voor hen blijkt het veel druk op te leveren om constant de afweging te moeten maken tussen het tegemoetkomen aan de behoeften van cliënten, en het beperken van veiligheidsrisico’s voor andere cliënten, collega’s, zichzelf en de eigen sociale kring. Het gevoel het uiteindelijk niet goed te kunnen doen zorgt voor spanning. Zorgprofessionals hebben het idee dat ze niet voldoende voor hun cliënten hebben kunnen doen of zelfs tegen regels in moesten gaan om het welzijn en de gezondheid van hun cliënten te waarborgen.
Zorgzaam uit de crisis
Voor het onderzoek Bijzonder kwetsbaar? zijn 17 zelfstandig wonende ouderen met zorg en ondersteuning, familieleden die mantelzorg bieden, zorgprofessionals en andere hulpverleners geïnterviewd. Het onderzoek is onderdeel van een breder onderzoek naar de impact van COVID-19 en het crisisbeleid op kwetsbare groepen. Dit onderzoek is uitgevoerd met financiële steun van ZonMw.
Foto: rido via 123RF
0 reacties