Het vroegere kerngezin maakt steeds vaker plaats voor allerlei nieuwe vormen van samenleven. Hierbij krijgen kinderen en volwassenen vaak te maken met een heel nieuw web aan familierelaties. Dat roept vragen op als ‘wie ben ik?’ en ‘waar hoor ik thuis?’ Rituelen kunnen helpen om betekenis te geven aan de nieuwe situatie. Zo betuigt Sophie Albers, coördinator en docent van de module: ‘Rituelen bij het vieren van relaties’ van de Celebranten Opleiding.
In onze samenleving worden onconventionele gezinsverbanden steeds gewoner. Samengestelde gezinnen, kinderen van verschillende bevriende homo-stellen, donorkinderen van zaad- en eiceldonoren en door draagmoederschap, en straks – als de lopende technologische ontwikkelingen doorgang vinden – zijn er misschien kinderen die meer dan twee genetische ouders hebben. Deze nieuwe ouder-kindrelaties hebben relationeel veel verder reikende gevolgen dan de band tussen ouders en kinderen alleen. Samengestelde gezinnen creëren stiefouders en stiefkinderen met wie een relatie moet worden aangegaan. Stiefbroers en -zussen en stiefopa’s komen ook om de hoek kijken. Waar kinderen meer dan twee ouders hebben (genetisch of niet), kan er sprake zijn van meer dan vier opa’s en oma’s of meer dan twee families van herkomst. En dan zijn er altijd de ex-partners tot wie nieuwe partners een verhouding moeten vinden, en andersom. Kortom: familierelaties kunnen behoorlijk complex zijn.
Sommige van deze ingewikkelde relationele verhoudingen krijgen zo goed en zo kwaad als het gaat al doende vorm. Samengestelde gezinnen worstelen zich een weg door de brei van verschillende wensen en reserves, emoties en vermogens. Andere relaties roepen juridische vragen op. In de media komen die voorbij als vragen omtrent rechten: wat zijn de rechten van een donorkind? Welke rechten hebben wensouders als de draagmoeder hun genetisch al dan niet eigen kind tóch niet af wil staan? Welke rechten heeft de draagmoeder in relatie tot het kind als ze het aan de ouders heeft ‘gegeven’? Dit zijn belangrijke vragen die beantwoord moeten worden opdat dat ons rechtssysteem de belangen van alle betrokkenen zo goed mogelijk kan waarborgen.
Betekenis
Het juridische niveau is één laag waarop nieuwe familiesituaties kunnen worden ingebed in onze samenleving. Als er toereikende wet- en regelgeving is dan weet iedereen waar hij of zij aan toe is. Daarmee wordt echter nog niet tegemoet gekomen aan een andere laag, namelijk het gebied van betekenisgeving. Wie ben ik, en tot wie en wat om mij heen verhoud ik mij? Op welke manier? Bij wie hoor ik? Waar hoor ik thuis? Dit zijn vragen van betekenis die opgroeiende kinderen steeds op nieuwe manieren – meer of minder bewust – voor de kiezen krijgen, maar die ook voor volwassenen kunnen blijven spelen. Deze vragen gaan over ‘belonging’, een gevoel dat fundamenteel is voor de eigen identiteit en zelfbeleving.
Antwoorden op vragen naar de betekenis van relaties hoeven geen rationele antwoorden te zijn. Sommige mensen of soms zullen mensen hier bewust over nadenken. Maar meestal gaat het om beleving. Beleving van verwantschap, van loyaliteit, van liefde of van tot elkaar veroordeeld zijn. Ook gevoelens van afhankelijkheid van een ander, plicht tot een ander en verantwoordelijkheid voor een ander horen daarbij.
Toen gezinsverbanden doorgaans nog standaard patronen kenden, was het over het algemeen duidelijk bij wie je hoorde en aan wie je loyaal was, voor wie je had te zorgen en wie op de zorg van een ander moest rekenen. Maar met de huidige veranderingen in gezinsstructuren kunnen die belevingen van verwantschap en loyaliteit behoorlijk ingewikkeld worden. Daar waar er als gevolg van complexiteit conflicten ontstaan bieden wetten uitkomst. Maar, wie of wat helpt op het niveau van betekenisgeving? Hoe kan men geholpen worden om een houding te vinden in die ingewikkelde relationele banden die men beleeft (of niet beleeft –bij de afwezigheid van contact of de onbekendheid van verwanten)? Op welke manier kunnen gevoelens van belonging een plek krijgen?
Rituelen
Rituelen hebben op dit gebied veel te bieden. Rituelen spreken niet cognitief en rationeel aan, maar doen voelen en ervaren. Met beelden en symbolische handelingen kunnen relationele verhoudingen helder en hanteerbaar worden, kunnen verbindingen worden aangegaan of worden losgelaten. Relaties kunnen worden bekrachtigd of bestendigd.
Ritueel heeft een zeer krachtige werking, die toegeschreven kan worden aan een bijzonder kenmerk ervan. Een ritueel is met al haar symboliek niet een ‘plaatje’ van een echte situatie; het is geen naspelen of doen alsof. Het is bewustwording en verdieping. Een ritueel is een onalledaagse en bijzondere ruimte waarin echte aandacht is. In die ruimte gebeurt daadwerkelijk iets. Zoals bij een huwelijk, waar het ja-woord geen formaliteit is, maar het vol bewustzijn uitspreken van een intentie. Het beloven is daarmee een daad (een gebeuren) in zichzelf. Participanten in een ritueel verbinden zich op een diep niveau met het gebeuren. Op die manier ontstaat betekenis uit een eventuele chaos of onduidelijke gevoelens en verhoudingen. Betekenis die daarna buiten de rituele ruimte wordt meegenomen.
Het is een kunst om in complexe situaties de juiste rituele elementen te vinden, de juiste symbolische uitdrukkingswijzen die precies recht doen aan alle betrokkenen en de relationele kwestie waar het om gaat. Het vraagt om goed en sensitief kunnen luisteren en om verbeeldingskracht.
Nieuwe contexten in de samenleving doen nieuwe behoeften ontstaan, en die vragen om nieuwe handelingswijzen. Celebranten zijn de professionals die mensen helpen betekenisvolle verhoudingen te vinden in complexe relaties tot dierbaren, verwanten en de mensen die daarmee ongevraagd deel uitmaken van hun leven. Een goed ritueel doet wonderen!
Sophie Albers is coördinator en docent van de module: ‘Rituelen bij het vieren van relaties‘ van de Celebranten Opleiding. Binnen de UvH is ze ook mede-initiatiefnemer van het onderzoeksverband ‘Concerning Maternity‘. De Celebrantenopleiding van de UvH leidt een nieuwe generatie professionals op die raad weten met relationele complexiteit. Zij kennen de kracht van rituelen en zijn in staat om relaties en de betekenis daarvan op symbolische wijze tot uitdrukking te brengen.
1 reactie
Kea fogelberg
Momenteel doet zich in mijn familie een situatie voor die ‘andersom’ speelt. Een bloedeigen tante was nooit door mij geliefd. Tja, ze hoorde erbij , als zuster van mijn moeder. Ze had geen gezin, weinig vrienden, dus was altijd met kerst bij ons. Ze is nu 96, heel kwetsbaar, door de ziekte van Alzheimer woont ze nu in een verzorgingshuis. Aan deze verhuizing ging een jaar vooraf van crisis tot crisis. Ik heb enorm veel geïnvesteerd, voelde daartoe een morele plicht, uit loyaliteit naar de familie. Nu de rust Is gekeerd, ze is opgeknapt , tevreden en heeft hele goed zorg, ik zou wel willen afscheid nemen van onze relatie. Ze woont ver weg, 2,5 uur vliegen….dus een bezoek ontregelt mijn eigen bestaan.
Ik zou mezelf toestemming willen geven, mij te ontslaan van familie loyaliteit, een ritueel daar ik zou helpend kunnen zijn ??