door Marieke Potma
Op een muur met honderd inkttekeningen (Models) probeer ik het gelaat van Simone de Beauvoir te ontdekken, een van de lievelingsfilosofen van kunstenares Marlene Dumas (Kaapstad, 1953). Een Dumas-expert wijst haar voor me aan. Nu heb ik een image van Dumas’ image van De Beauvoirs foto. No burden. Opgelucht loop ik door naar de volgende wand met portretten van homoseksuele mannen. Een ode aan nog meer belangrijke voorbeeldfiguren als Genet, Pasolini en Almodovar (Great Men 2014). De expert staat weer achter me, om toe te lichten dat Dumas deze portretten als statement in Rusland tentoonstelde en ze op het laatst nog met punaises op de muur van het Stedelijk prikte. ‘I do see a relationship between the position of the homosexual and the image of the prostitute in our western culture. The male equivalent of the ‘bad woman’ (the prostitute) is the gay male’, staat op Dumas’ website te lezen. Dwalend langs haar schilderijen, close-up portretten en naakten, word ik geraakt door de vragen die Dumas me stelt. Dat de peperdure tekeningen met punaises op de muur hangen, geeft een huiselijk gevoel. De kijker wordt niet buitengesloten door lijst of glas.
De titel van de tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam is ontleend aan een gelijknamig schilderij uit 1993, naar een film still van Greta Garbo in de armen van Robert Taylor uit de film Camille (1936). Een piëta.
Marlene Dumas, The Image as Burden, 1993, olieverf op doek, 40 x 50 cm., particuliere collectie, België, copyright Marlene Dumas, foto Peter Cox
Een beeld kan een last zijn, of het nu via de krant of via de film op ons afkomt. Je krijgt de harde contouren bijna niet meer uit je hoofd. Dumas verstaat de kunst om beelden te verzachten en grenzen letterlijk en figuurlijk uit te vegen of aan te klagen. Letterlijk, door het eindeloos poetsen op haar olieverven, waardoor ze een transparantie krijgen en als gouaches ogen. Figuurlijk, omdat Dumas je voorbij de dualiteit laat kijken. Alle dualismen zijn aanwezig, maar ze worden omgekeerd, versterkt, bevraagd, uitgebalanceerd: het mannelijk en/of vrouwelijk lichaam, zwarte en/of witte mensen, lief en/of gruwelijk, dood en/of levend, porno en/of erotiek. Iedereen doet er toe, ook de vrouw van Freud (Sigmund’s Wife). Dumas’ dochter is wit en zwart. Alles is politiek.
Dumas kijkt niet weg van tragiek en kwetsbaarheid. Ze kijkt ook niet weg van chaos of lijken. Ze maakt zichzelf tot een schuldig en kwetsbaar beeld: als blanke Zuid-Afrikaanse zag ze de apartheid in haar moederland pas toen ze in Nederland kwam doorstuderen. Met een knipoog naar Hannah Arendt schildert ze zichzelf en geeft het portret de confronterende titel Het Kwaad is Banaal (1984). Op deze tentoonstelling zie je de grens tussen schuld en onschuld vervloeien.
De kracht van Dumas’ verbeelding is dat we elk door haar aangereikt verhaal zelf mogen invullen. Ik voel geen enkele dwang: kijken naar Dumas zorgt voor denkruimte. Als vanzelf schort ik mijn oordeel over Osama Bin Laden op en kijk naar zijn ogen. ‘Uit respect sluiten we de ogen van onze dode geliefden, maar de dood van ‘vijanden’ wordt anders benaderd.’ (gefilmd interview Dumas).
Dumas is voor mij een toonbeeld van inclusie. De beroemde woorden van zorgethica Kittay, ‘Everybody is some mother’s child’, in inkt en olieverf.
Door Dumas’ verbeeldingswereld lopen geeft een gevoel van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Of Magdalena nu een heilige of een hoer is doet er niet toe. Ook al is ze een oude zwarte vrouw met lang grijs haar, ze hoort bij ons en telt mee. Ook zij heeft een moeder.
Marlene Dumas: The Image as Burden zaalopname. Foto: Gert-Jan van Rooij
Tentoonstelling ‘Marlene Dumas: The Image as Burden‘, Stedelijk Museum Amsterdam, t/m 4 januari 2015.
5 februari t/m 10 mei 2015 in Tate Modern in Londen, 30 mei t/m 13 september 2015 in Fondation Beyeler in Riehen/Bazel.
Kittay, Eva Feder (1999). Love’s Labor. Londen: Routledge.
0 reacties