Luchtbrug

De kerk is gebouwd op hoge palen, een koppelstuk verbindt de kerkruimte met de rest van het gebouw. Binnen de gegeven situatie staat de kerk zo los mogelijk van de rest van de tbs-kliniek, symbool voor een vrijplaats. Nu zijn alle stoelen verdwenen, uit de kerk en uit deze ‘luchtbrug’. De ruimte is gevuld met een tentoonstelling: Anne Frank.

Gids

Twee ‘tbs-gestelden’ uit deze kliniek zijn door de Anne Frank Stichting opgeleid om de rondleiding te verzorgen. Ze zijn nu gids. Ze nemen hun nieuwe rol vol verve op zich. De ene gids vertelt vooral het verhaal van Anne, over de opkomst van het nazisme, het onderduiken in het achterhuis, het leven daar, en het sterven daarna. De andere gids stelt vragen: ‘Anne kon zichzelf niet zijn. Maar wat is dat eigenlijk, jezelf zijn?’  De gidsen vullen elkaar aan, geven elkaar ruimte en nemen de gasten mee in het trieste verhaal.

Het is eigenlijk net als met ‘de Titanic’, je weet hoe het afloopt. Het verhaal is o zo bekend maar o zo beklemmend. Hoe het verhaal gepresenteerd wordt, en ook waar, het lijkt te passen.

Uitsluiting

Over de fotostellages van Anne en haar veel te korte leven heen zie ik de ‘kantelen’ van onze gesloten setting. De gidsen vertellen samen het verhaal over Anne, die om haar ‘Jood-zijn’ werd uitgestoten. Omdat zij werd uitgestoten moest het gezin Frank zich op een geheime plek insluiten in de hoop de oorlog te kunnen overleven.

Ik realiseer mij dat een vergelijking met de uitstoting en insluiting van de twee gidsen totaal ongepast is. Die maak ik dus ook niet. Wel voel ik kippenvel, wat gebeurt hier toch? Door de muren om mij heen (die toch heus ook ruimte bieden) komt het Achterhuis mij nog meer als een zeer beklemmende gevangenis voor.

Ontmaskerd

En ineens voel ik mij ontmaskerd. Een gids zegt: ‘Ik zag mevrouw Kremer op de bezoekerslijst staan. Ik weet niet hoe zij eruit ziet. Maar uitsluiting is nog steeds actueel.’ Verrast maak ik mijzelf bekend. De gids heeft de posters gezien die ik vanochtend ophing: ‘Themalunch ongewenst verklaarde vreemdeling’. Hij maakt een compliment dat ik het ‘onbespreekbare’ bespreekbaar maak, dat viel hem al vaker op. Hij vertelt sommige teksten van mij te lezen uit de kliniek-nieuwsbrief, en blij te zijn met mijn ethische inslag. Het compliment komt ‘hard’ aan: ik voel mij ter plekke beroerd omdat onder de genoemde aankondiging staat ‘voor alle medewerkers’. Dat heeft zijn redenen, maar ineens voelt het ongepast. Gatver, ik sluit zelf net zo goed buiten.

Na de rondleiding raak ik in gesprek met de twee gidsen. De empathie die zij uiten voor het meisje Anne raakt mij. We spreken over jezelf zijn, identiteit, verandering en creëren. Met andere woorden: we kijken even over de muren heen en denken samen na. Een luchtbrug is geslagen. En om te eindigen met één van de vele wijze uitspraken van Anne: ‘Ik denk niet aan alle ellende maar aan alle moois dat er nog is.’ Als zij het kan….

Swanny Kremer