“Zorg of risicomanagement, een echte tegenstelling?”
In dit Franse boekje bekritiseert Joan Tronto de sociologische theorie van de risicomaatschappij, die is ontwikkeld door Ulrich Beck. Hij stelt dat we in onze samenleving geen controle meer hebben over de gevolgen van ontwikkelingen in wetenschap en techniek. Gevaren zijn onberekenbaar en niet altijd te voorzien, zoals de uitbraak van BSE, klimaatverandering of kernafval.
Tronto meent dat Beck slechts uitgaat van de westerse wereld en armen en gemaginaliseerden buiten beschouwing laat. Bovendien zou hij de invloed van het kapitalisme en de rol van de politieke leiders onvoldoende naar voren brengen. Zijn analyse zou het oude model van de masculiene samenleving verdedigen waarin beheersing centraal staat.
Tronto bepleit een grotere verantwoordelijkheid in wetenschap en techniek voor de gevolgen van hun handelen, maar ook van de politiek. De politiek behoort uit te gaan van de korte termijn om te voorzien in zorg (‘care’) op lange termijn. In de moderne kapitalistische samenleving, zo meent de Amerikaanse politicologe, staat care in de marge van de kernwaarden. Is care een kernwaarde, dan is herstel van het evenwicht tussen behoeften en rechten en van risico’s op korte en lange termijn mogelijk, zo meent zij.
Daar waar men weet dat mensen zorg voor elkaar hebben en problemen aangepakt worden, zijn de condities aanwezig om gevaren te onderkennen en er op rechtvaardige wijze mee om te gaan. Dit vereist volgens Tronto aandacht, nadenken over verantwoordelijkheid, competentie en wederkerigheid. Zorg in de ruimste betekenis is dan ook een manier om politieke macht te beschrijven en te denken.
Tronto en Beck: tegenover elkaar of naast elkaar?
Tronto plaatst de theorie van de risicosamenleving tegenover de ethics of care. Deze theorieën sluiten elkaar m.i. echter niet uit. In de theorie van Beck (PDF) wordt wel degelijk gewezen op het feit dat de westerse wereld gevaren veroorzaakt voor de armen, ook elders in de wereld. Egoïsme, autonomie, zelfisolatie en industrialisatie dragen bij aan kwetsbaarheid en risico. Door ontkenning van de globalisering van problemen als klimaatverandering, worden risico’s vergroot. De politiek is in toenemende mate bezig met overleg, preventie en risicomanagement van gevaren die het zelf heeft veroorzaakt. Dit wordt gestuurd door angst, niet door zorg. De basisinstituties van wetenschap en techniek, staat en internationale systemen zijn inefficiënt geworden en zelfs contraproductief.
Beck bepleit meer verantwoordelijkheidsgevoel, wereldomvattende samenwerking en communicatie tussen op zichzelf gerichte nationale staten, culturen en godsdiensten. Evenals Tronto wijst Beck op de democratische mogelijkheden van participatie van burgers in een herstel van rechten en behoeften.
Hoewel ik het absoluut eens ben met Tronto dat care een kernwaarde in onze samenleving behoort te zijn, zijn de risico’s waar Beck op doelt, niet slechts oplosbaar door meer aandacht voor zorg binnen een samenleving. In een artikel uit 2006 pleit Beck voor een vorm van internationale samenwerking gebaseerd op de kernbegrippen uit de zorgethiek, namelijk afhankelijkheid, kwetsbaarheid en onderlinge verbondenheid, en zou hiermee wel eens dichter bij de opvatting van Tronto kunnen liggen dan zij meent.
Joan Tronto: “Le risque ou le care?”. Presses Universitaires de France, 2012, Parijs.
Het boek is te bestellen via Amazon.co.uk
2 reacties
Roger Vanhaverbeke
Nicolette,
Bedankt voor je stukje, ben reeds jaren aanhanger van Joan Tronto en heb in de jaren dat ik les gaf aan verpleegkundigen haar theorie altijd spontaan uitgelegd omdat het hoog tijd wordt dat verpleegkundigen een eigen zorg-filosofie ontwikkelen naast de medische filosofie.
Patiënten rechten worden dagelijks met de voeten getreden en ik heb het sedert m’n pensionering moeilijk met zorgverleners op véél vlakken, ik sta nu ook aan de andere kant van het bed, ben blij dat ik nu als vrijwilliger werkzaam ben bij de Vlaamse kankerliga en ik soms véél méér opsteek als vrijwilliger dan toen ik verpleegkundige was, ook al wordt ik door veel verpleegkundigen bekeken als een gevaar en een rariteit want ik ben nu een indringer in hun kleine wereld….
Wie je ook eens moet ontdekken is Prof. Frederick Worms , prof hedendaagse filosofie in Rijsel en Parijs en zijn laatste boek heeft als titel “Revivre” en is een héél mooi boek voor wie Frans verstaat over het opnieuw opnemen van het leven na een tegenslag of ziekte.Hij heeft ook een Franstalig boek geschreven, meesterlijk over “La philosophie du soins” of de filosofie van de zorg… en heeft verleden week Tronto uigenodigd in Bordeaux op een ethisch congres.
Daaag
Roger
Nicolette Bosselaar
Dag Roger,
Bedankt voor je reactie, ik vind het altijd erg leuk als iemand met iets persoonlijks reageert op een stukje. Ja, ook ik ben wel fan van Tronto, zij kijkt op een brede manier naar de samenleving en de plaats van zorg.
Dank voor je tip om eens iets van Worms te lezen, wie weet zie je nog eens een leesverslag van een van zijn boeken op deze site!
Met hartelijke groet,
Nicolette Bosselaar