Krakende wagens

Als ik vroeger wel eens met mijn ouders op bezoek ging bij een stokoude tante, kon ik me soms verbazen over hoe langzaam en bibberig het er bij zo iemand aan toe ging. Soms dacht ik met zekerheid te weten dat dit het laatste bezoek moest zijn. Mijn vader echter was nooit zo verbaasd over de veerkracht van de ouderdom. ‘Krakende wagens lopen het langst’, zei hij dan. En vaak had hij gelijk.

Frailty

Langzaam veroudert onze samenleving. Het aantal ‘krakende wagens’ neemt toe. In de gezondheidszorg proberen we hierop in te spelen en te redden wat er te redden valt. Wie met ouderen werkt, kent dan ook ongetwijfeld het woord frailty.

Het verwijst naar de lichamelijke toestand van ouderen en duidt aan dat er een verhoogd risico is op ziekte, achteruitgang, afhankelijkheid en verlies. Dat ouderen zo’n verhoogd risico hebben, en we dit in de gezondheidszorg bestrijden, lijkt ook erg voor de hand te liggen.

Toch is er reden om kritisch naar het begrip frailty te kijken. Wanneer een begrip zo centraal staat dat het bepalend is voor wanneer mensen toegang tot voorzieningen hebben, welk beleid er gemaakt wordt en waar het onderzoeksgeld naartoe gaat, vraagt de ethiek zich af: ‘wie wordt er beter van?’ Is het werkelijk iets wat ouderen nodig hebben?

Shadowing

Onderzoekster Hanneke van der Meiden heeft de afgelopen jaren rondgelopen in een ziekenhuis, Daarbij heeft ze een vernieuwende methode gebruikt, namelijk shadowing. Het betekent dat je als onderzoeker als het ware de schaduw van de patiënt wordt. Je volgt iemand op de voet, en maakt alles mee wat de patiënt ook doormaakt. Met instemming van de patiënt uiteraard.

Wat zij ontdekte, is dat de ouderen die zij volgden allemaal een ervaring gemeenschappelijk hadden: ze voelden zich een buitenstaander die in onzekerheid verkeerde. Kregen niet goed grip op wat er allemaal om hen heen gebeurde, en vonden slecht aansluiting.

Blijkbaar is het nog niet zo eenvoudig om een ziekenhuisomgeving te creëren waarin ouderen zich werkelijk gezien en gehoord voelen, en het gevoel krijgen dat het om hen draait,

in plaats van dat zij in een systeem moeten passen waar zij geen aansluiting vinden. De oorzaak hiervan lijkt een kwestie van perspectief te zijn. Wanneer we naar ouderen kijken door de bril van frailty, nemen we het perspectief van een buitenstaander die al weet wat er aan de hand is. Er is een lijstje van risico’s en mogelijke klachten dat we als bril hanteren.

Hanneke deed het omgekeerde. Ze liep zonder vaste ideeën mee met de patiënten, en ontdekte langzaam wat belangrijk was vanuit het perspectief van de oudere zelf.

Een andere bril

Een eerste ding dat voor de ouderen belangrijk was, betrof het lichaam. Mensen hebben niet alleen een lichaam, ze zijn ook een lichaam. Hoe je zelf je lichaam beleeft, is dan ook van groot belang voor je welbevinden. Het is dus belangrijk aan patiënten te vragen wat de lichamelijke klachten voor hen betekenen en welke hulp ze nodig hebben om te blijven doen wat belangrijk voor ze is.

Het tweede dat van belang is, is de verbinding met andere mensen. Het gevoel van verloren lopen en niet gekend worden heeft hiermee te maken. Dat geldt zowel voor de communicatie met zorgverleners (‘ik weet niet wat de zuster allemaal doet, maar ze heeft het druk dus ik stoor maar niet’) als het verbonden kunnen zijn met kinderen en kleinkinderen die ver weg wonen.

Het derde dat opviel, is het zich thuis voelen dat al genoemd werd. Het zijn drie dimensies van de ervaringen van ouderen waardoor zij zich kwetsbaar voelen in het ziekenhuis. De vreemde paradox is dat dit gevoel van kwetsbaarheid soms toeneemt, terwijl er hard aan de bestrijding van frailty gesleuteld wordt.

Senior friendly

Ziekenhuizen zijn in de laatste veertig jaar langzaam veranderd van gasthuis naar behandelcentrum. De samenleving is versneld. De focus op reparatie en herstel ook. We zijn erop gericht mankementen zo snel mogelijk te verhelpen en mensen weer naar huis te sturen.

Langzaam dringt echter het inzicht door dat niet alle ziekenhuizen even senior friendly zijn. Aandacht voor de beleving van ouderen is dan ook geen luxe, maar een eerste stap naar echt luisteren naar wat patiënten beweegt.