Op 15 april 2011 heeft Anne Goossensen haar inaugurele rede uitgesproken ter gelegenheid van de aanvaarding van het hoogleraarschap Presentie en GGZ aan de UvT met de titel “Zijn is gezien worden. Presentie en reductie in de zorg“.
Presentie leren
Het onderwerp waar ik uw aandacht voor vraag betreft het leren van presentie. In de afgelopen decennia is een overweldigende stroom van belangstelling ontstaan voor de presentiebenadering. Dat geldt voor de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg, maar ook voor de ouderenzorg, jeugdzorg, palliatieve zorg, het vrijwilligerswerk, ziekenhuiszorg, het onderwijs, woningbouwverenigingen, pastoraal werk en wijkwerk. De belangstelling reikt veelal verder dan een te verzorgen lezing. Geïnteresseerden willen meer dan inspiratie, ze willen presentie leren en doorvoeren in hun organisatie. Omdat we in Tilburg zorgethiek nastreven met een sterke worteling in zorgpraktijken (Vosman & Baart, 2008) bemoeien we ons intensief met deze leerprocessen. We stichten Communities of Practices (CoP’s), voeren pilots uit, geven supervisie aan teams en onderzoeken de opbrengsten daarvan.
Als we deze praktijken bestuderen, zien we de moeite om de abundante hoeveelheid deeltheorieën en schema’s terug te brengen tot een eenduidig individueel en verbeterdoel dat recht doet aan de potentie van presentie (Baart, 2006: p. 735). Presentie wordt dan wel opgevat als ‘er zijn’. Presentie als aanwezig zijn in het hier en nu, met een aandachtige focus op de ander (Fredriksson, 1999). Dit is een simplificatie van de benadering. Presentie verwordt dan tot een dichotomie, namelijk al dan niet present zijn. Presentie als equivalent van aandachtvolle aanwezigheid, mindfulness zo u wilt, in de betekenis van niet afgeleid zijn. Hoewel dit zeker niet in strijd is met presentie, is het niet voldoende. We streven meer na. We streven naar ‘er zijn met’ en zo ook op een menslievende manier ‘er zijn voor’ de ander (Fredriksson, 1999). We mikken op het tot stand brengen van aansluiting bij de leefwereld en levensloop van de ander. We willen een relatie die zowel weldadig is als richting geeft aan de gezochte hulp en steun. We beogen zorg te geven die het verhaal en leven van de ander helpt te verstaan en verder te brengen.
Risicovol ook is het als geïnteresseerden presentie terugbrengen tot dit ‘er zijn’ als eerste stap van hun methode, van waaruit men gestandaardiseerde vervolgstappen uitvoert, zoals vragenlijsten of protocollaire handelingen. Presentie verwordt dan tot een opbouwmoment in het contact, een moment van aansluiting bij de ander. Dit ondermijnt de innovatiewaarde van presentie, die wèl herkenbaar is in de radicale inzet op durende relatievorming. Het gaat voorbij aan het attitudeniveau dat we willen betrekken in leerprocessen. Het draagt onvoldoende bij aan het de ander helpen tevoorschijn te komen, het beste van zijn of haar mogelijkheden waar te laten worden en niemand af te schrijven.
Inmiddels begrijpen we de crux in de presentie-leerprocessen steeds beter (Knoope & Goossensen, 2011). We herkennen dat het gaat om het onder ogen zien van blinde vlekken, om te beginnen op waarnemingsniveau. We zien dat het leren van presentie niet zonder slag of stoot gaat. Er lijkt iets te moeten sneuvelen. Iets wat sommigen ‘de illusie van onkwetsbaarheid’ noemen. Iets wat het tot ons door laten dringen van de ander en die werkelijk zien, in de weg staat. Dit ’iets’ wil ik in deze rede benoemen en analyseren. Ik doe dat vanuit mijn wetenschappelijke achtergrond als onderzoeker van ‘kwaliteit van zorg’. In dit vakgebied staat innovatie van de zorg op de agenda. Het daadwerkelijk doorvoeren van vernieuwingen of transities in de zorg vormt de operationele kern van dit vakgebied. Het leidt tot wetenschappelijke publicaties over innovatieconcepten en processen, implementatie, borging en het meten van effecten.
[su_button url=”/wp-content/uploads/oratie_goossensen_2011.pdf” target=”blank” style=”flat” background=”#e49c00″ center=”yes” icon=”icon: download” class=”extra-padding”]Download de oratie[/su_button]
0 reacties