Doen wat je gevoel je zegt? Gevoelens misleiden, laat de rede spreken als je wilt weten wat goed is? In de zorgethiek is het critical insight gevormd dat gevoelens omvatten wat voor ons op het spel staat: ze zijn intelligent in de zin dat we beseffen: ja, dit gaat me aan, dit gaat ons aan. Voor wie treurt, of woedend is staat iets op het spel, zoals verlies van de innig geliefde of van standing. Met dat critical insight wordt gevoel in eer hersteld in de ethiek: zo kunnen we benaderen wat ons aangaat. De Parijse zorgethica Patricia Paperman heeft aan het critical insight wezenlijk bijgedragen doordat ze spreekt van het desentimentaliseren van gevoelens. Verdriet, woede, angst zijn verwijzingen naar wat voor ons belangrijk is als we ze van sentiment ontdoen, van in zichzelf besloten willen blijven. Sentiment sluit in zich zelf op.
Wie dit niet zo direct vat kan in de spiegels kijken die door heel Europa staan opgesteld: de vele tentoonstellingen over De Grote Oorlog laten zien hoe emoties in de staat van sentiment werden gebracht en gehouden. Veldslagen, wijze van oorlogsvoering, het thuisfront 1914-1918, ze passeren de revue. Zelfs welke voren WOI in het neutrale Nederland heeft getrokken wordt uitvoerig getoond. De daden en de woorden krijgen genoeg aandacht. Maar twee bijzondere tentoonstellingen laten zien hoe gevoelens als verdriet en rouw om de gevallen soldaten in staat van sentiment worden gebracht. In Berlijn Dahlem is de tentoonstelling Der gefühlte Krieg te zien (tot 28 juni 2015). In Stuttgart wordt nog een laag dieper gegraven, in een tentoonstelling Fastnacht der Hölle (tot 1 maart 2015), hoe de zintuigen in de Eerste Wereldoorlog aan het werk werden gezet. De waarneming werd in dienst genomen van de oorlogsvoering. Hoe rook (de penetrante lijkengeur), smaakte (veldbeschuit), voelde de oorlogsvoering, welk hels geluid hoort er bij (massaal aan de oropax), welke rauwe beelden zag je die zich in je etsten? Maar ook ging de razende zoektocht naar positieve waarneming en gevoelens van start: vioolmuziek in de loopgraven als antidotum.
Beide tentoonstellingen vullen elkaar aan en beide zijn goed door hun concreetheid: als we de vernuftige protesen zien waardoor je zonder handen (die zijn afgezet) maar met deze ijzeren maaksels weer kon eten weet je intens wat deze gewonden hebben gevoeld.
Onvermijdelijk besef je als kijker hoe in de westerse en oosterse pers nu gevoelens gesentimentaliseerd worden rond Oekraïne en Rusland. Dat gebeurt door veel te verzwijgen, een techniek om op de getoonde (afschuwelijke) beelden nog meer sentiment te drukken We horen niet waarom de Russen van Oekraïense ‘fascisten’ spreken, zoals we niet uitgelegd krijgen wat de drie verschillende (!) groepen in oost Oekraïne nastreven. In de twee tentoonstellingen besef je onvermijdelijk dat gevoelens gedachten en daden kunnen humaniseren én je beseft dat ze gesentimentaliseerd kunnen worden. Ook in de Hollandse zorg.
Tentoonstelling ‘Der gefühlte Krieg‘, Museum Europäischer Kulturen, Berlijn Dahlem, t/m 28 juni 2015. (zie ook dit artikel)
Tentoonstelling ‘Fastnacht der Hölle‘, Haus der Geschichte Baden-Württemberg, Stuttgart, t/m 1 maart 2015.
0 reacties