Geheime dochter op de dagopvang

Trijntje Scheeres-Feitsma, stafmedewerker bij Reliëf, begeleidt regelmatig een moreel beraad. Deze keer is zij te gast  bij een dagopvang voor ouderen met dementie. ‘Het hele team is aanwezig.  Na een korte introductie vertelt verzorgende Lina de situatie van meneer W. Ze vertelt het bijna zonder adem te halen in één stuk achter elkaar door. Ze eindigt haar verhaal met een diepe zucht.

We zijn er allemaal even stil van. Ik kijk de groep rond: bedrukte gezichten en fronsende blikken. Niek kijkt me strak aan, ik zie dat hij boos is. Janny heeft tranen in haar ogen en kijkt naar de tafel. Een stagiaire klikt zenuwachtig haar ballpoint aan-en-uit. Het is mij duidelijk dat deze situatie bij het  team veel emoties los maakt. Daar moet ik eerst aandacht voor hebben, voor ik kan overgaan tot de gebruikelijke volgende stap van het moreel beraad. “Hoe is dit voor jullie?” vraag ik. Dan komen de verhalen los.

Casus

Verzorgende: ‘Meneer W. (78) komt sinds 2 maanden elke middag bij ons op de dagopvang voor ouderen met geheugenproblemen. Vorige week kwam er een vrouw langs om hem op te zoeken, ze dronken samen koffie in het restaurant. Later nam ze mij even apart. Ze vertelde de dochter te zijn van meneer W. Veertig jaar geleden had hij een buitenechtelijke relatie met haar moeder. Na het verbreken van de relatie ontdekte haar moeder dat ze zwanger was. Hij heeft dit nooit geweten. Enkele jaren geleden, na de dood van haar moeder, ging zij op zoek naar haar vader. Beiden waren ze  erg blij met het contact. Meneer W. hield dit echter verborgen voor zijn vrouw. Het zou haar te zeer kwetsen,  zeker gezien het feit dat hun huwelijk ongewild kinderloos bleef. Al enkele jaren treffen zij elkaar eens in  de week op donderdagmiddag. De vrouw van meneer W. denkt dat hij naar de biljart is. Nu hij naar de dagopvang gaat, kunnen zij elkaar niet meer op donderdagmiddag zien. De dochter vraagt of zij elkaar eens in  de week op de dagopvang kunnen ontmoeten. Dit moet wel geheim blijven voor de vrouw van meneer W.

Iemand uit het team is zelf onlangs gescheiden. Haar ex-man had tijdens hun huwelijk ook een relatie met een ander. Bij haar roept deze vraag vooral veel verdriet en boosheid op. Haar eigen verdriet raakt aan het leven van haar cliënt. Ze is daardoor niet in staat om los van haar eigen verhaal te kijken naar deze situatie, het is te pijnlijk dichtbij. Ik besef dat je soms als mens te zeer betrokken bij een situatie bent, om onbelemmerd vanuit  een ander perspectief te kunnen kijken. Een ander teamlid had zijn leven lang een slechte band met zijn vader en kende hem nauwelijks. Hij begrijpt eigenlijk niet waarom we over dit onderwerp een moreel beraad houden. Voor hem is het duidelijk; natuurlijk mag zij haar vader zien op de dagopvang. [pullquote]Zorg is in de basis een relatie, een hele persoonlijke relatie. Geheimen passen daar niet bij[/pullquote]

Onze eigen waarden en normen

Natuurlijk spelen ook nog onze eigen waarden en normen mee. Hoe zien wij een huwelijk? Wat is trouw? Een buitenechtelijke relatie, hoe waarderen we dat? Binnen het team denkt iedereen daar anders over. Omdat het een kwetsbaar onderwerp is nemen we ruim de tijd om met elkaar te spreken over wat het ons doet. Het is niet gebruikelijk om dat zo uitgebreid te doen. Toch leent het moreel beraad zich hier wel goed voor. Want een belangrijke basis voor moreel beraad is dat er voldoende veiligheid is, zodat iedereen zich kan uitspreken. Dat er geluisterd wordt naar wat er voor de ander op het spel staat en we niet gelijk klaarstaan met ons eigen oordeel.

Perspectief van de ander

Een belangrijk onderdeel van het moreel beraad is dat iedereen probeert zich zo goed mogelijk in te leven in het perspectief van de ander. Dat je vanuit het perspectief van de ander kan zien welke waarden er voor hem of haar in het geding zijn. Dat blijkt soms behoorlijk moeilijk en pijnlijk, maar het geeft ook nieuwe inzichten. Iedereen is zich ervan bewust hoe belangrijk het is voor meneer W. dat hij zijn enige kind kan ontmoeten. Iedereen is er ook van doordrongen hoe belangrijk dit contact voor de dochter is. En dan het perspectief zijn vrouw…

Geheimen en verantwoordelijkheid

We spreken over geheimen en over hoe ondermijnend geheimen kunnen zijn in een relatie. Iedereen kent daar wel voorbeelden van vanuit zijn eigen leven en ook vanuit het werk. Maar hoe zit dat eigenlijk met de relatie tussen de zorgprofessional en de cliënt? Zorg is in de basis toch ook een relatie, een hele persoonlijke relatie. In een relatie moet je elkaar kunnen vertrouwen en  geheimen passen daar niet bij. Daar is iedereen het over eens. Ook het thema verantwoordelijkheid komt ter sprake. Wij zijn  niet  verantwoordelijk voor zo’n groot geheim van een ander. Het is niet onze taak, maar ook niet onze verantwoordelijkheid. Als we een goede zorgrelatie willen met meneer W. en met zijn vrouw, dan kan dit niet van ons verlangd worden. Hierover is het team het met elkaar eens en komen we tot een aantal concrete acties.

Hoe ging het verder?

Na het moreel beraad ging Lina in gesprek met meneer W. en zijn dochter. Ze vertelde wat deze vraag bij het team losmaakte en gaf ook hun grens daarin aan. Meneer W. en zijn dochter waren zich dat helemaal niet bewust geweest. Hun situatie was voor hen zo vanzelfsprekend, dat ze er niet bij stil hadden gestaan dat dit voor anderen niet zo is. Ze besloten zelf in dat gesprek om elkaar op een andere manier te ontmoeten, buiten de dagopvang om. Ook heeft meneer W. regelmatig een afspraak met de geestelijk  verzorger. Voor hem is het heel fijn dat hij toch iemand heeft met wie hij over de geheimen uit zijn leven kan praten. Hoe deze situatie verder gaat als het geheugen van meneer W. verder achteruit gaat en hij wellicht opgenomen moet worden? Dat is een vraag waar meneer W. en zijn dochter het vaak over hebben, maar waar ook zij nog geen antwoord op hebben.’

Tips

Voor een moreel beraad is het van belang dat de groep voldoende veiligheid voelt, zodat iedereen zich goed kan uitspreken. Een paar tips om de veiligheid te vergroten:

• Spreek voor je begint met het moreel beraad over veiligheid en spreek er ook dingen over af. Bijvoorbeeld dat er wel over de afweging en de afspraken gecommuniceerd wordt, maar niet over de persoonlijke visie van de deelnemers.
• Probeer als gespreksleider vragen die beginnen met ‘maar’ of ‘waarom’ te vermijden. Zij hebben vaak een suggestieve lading of roepen anderen ter verantwoording. Veel effectiever zijn vragen die beginnen met ‘wat’.
• Maak afspraken over hoe je met elkaar omgaat. Zeker bij een sterk moreel geladen thema is het belangrijk om daar alert op te zijn en er actief op te sturen. Oordelende opmerkingen naar elkaar verkleinen het gevoel van veiligheid. Maak het bespreekbaar en vraag of iemand zijn opmerking of vraag anders  wil formuleren.
• Gebruik positieve en waarderende communicatie.

Tekst: Trijntje Scheeres-Feitsma
Bron: tijdschrift Zin in Zorg van Reliëf, september 2016, p. 8-9.