Al twee keer hoorde ik het dilemma van de gehaktbal langskomen. Zomaar. Tussen neus en lippen door. De eerste keer ergens in de pauze, een half jaar later in de rij voor een kopje thee. Ik weet niet of het dezelfde gehaktbal is maar het liet mij niet los.
Stel je voor: Je werkt in de bejaardenzorg en je bent verantwoordelijk voor dementerende medemensen. Een oude heer op jouw afdeling is voordat hij dement werd vastberaden vegetariër. Heel principieel, en zijn vrouw ook. Maar deze meneer begrijpt er anno nu niets van dat al de andere mensen op zijn afdeling zo’n lekkere gehaktbal krijgen, en hij niet. Hij krijgt een vegetarische schijf.
Deze meneer wordt daar erg boos van. Hij wil ook zo’n lekkere gehaktbal! Waarom krijgt hij die niet? Hij steelt zelfs de gehaktbal bij iemand die naast hem zit. Als het personeel probeert in te grijpen wordt hij heel boos. Het personeel weet er niet zo goed raad mee. Wat moeten ze nu doen? [pullquote]Lees ook Casus: ‘De gezamenlijke maaltijd‘.[/pullquote]
Aan de ene kant gun je deze meneer zijn gehaktbal. Het lijkt hem zo lekker (nu hij dement is). En voor het personeel en medepatiënten is het ook wel zo makkelijk: geen boze ‘gehaktbalstelende’ meneer meer. Maar aan de andere kant zegt zijn vrouw dat ze het absoluut niet wil hebben dat hij vlees eet. Haar man was voordat hij dementeerde, net als zij, een zeer overtuigd vegetariër. Maar wat is hij nu, nu hij is vergeten dat hij vegetariër is?
Heb jij dat ook wel eens, dat zoiets dan een beetje in je blijft pruttelen? Ik had er graag een mooi gesprek over willen voeren, maar daar was de situatie niet naar.
Niet lang na de tweede gehaktbalconfrontatie eet ik met twee veganisten, ook heel vastberaden en principieel. Ik leg ze het dilemma van de gehaktbal voor. Ik was echt een beetje blij opgewonden want ik wilde die gehaktbalknoop uit mijn mag hebben en verwachtte weer nieuwe input in mijn denken. Zij keken mij een beetje meewarig aan: ‘Dan geef je iedereen toch een vegetarische schijf, of een vegetarische gehaktbal? Dan ziet de meneer ook geen verschil meer ten opzichte van de anderen en is er ook meteen geen sprake meer van dierenleed.’ Een prachtig staaltje van ‘omdenken’. Mijn eerste reactie was dan ook blij verrast. Maar mijn tweede gedachte was: ‘Kun je dat dan wel weer maken? Iedereen vegetarisch laten eten terwijl zij daarvoor gewend waren vlees te eten?’
Zo zie je weer dat een dilemma nooit alleen komt, je valt zo van het ene in het andere. Voorlopig is het waarschijnlijk nog zo dat de ene medewerker de meneer een gehaktbal geeft (en dit niet aan zijn vrouw vertelt). En de ander houdt zich vast aan de afspraken.
Het puzzelt mij nog steeds. Deze meneer kan al bijna niets meer zelf bepalen. Wat hij nog wel aangeeft is dat hij die gehaktbal wil. Moet je hem niet dat beetje autonomie gunnen? Maar hij is nu niet autonoom: waarschijnlijk heeft zijn vrouw enige zeggenschap over hem. En zijn vrouw wil niet dat hij vlees eet, omdat haar man dat vroeger nooit gewild zou hebben. Maar is dat nu niet meer haar wens dan zijn wens? Pff, ik weet echt te weinig over dit vraagstuk om hier iets zinnigs over te zeggen. Ik vraag mij nog steeds van alles af. Ik doe er verstandig aan geen uitspraken te doen.
Maar echt, een volgende keer, als ik die gehaktbal weer eens hoor langskomen, dan duik ik erop! Hier met het gehaktbaldilemma, dit vraagstuk moet uitgeplozen worden!
Swanny Kremer
10 reacties
Nelleke van Barneveld
Deze kwestie deed me denken aan de cliënte die wilde versterven en alle vochtinname staakte. Maar door vochtgebrek raakte ze verward en vroeg juist om drinken. V&VN en KNMG hebben over zorg bij versterven een handreiking geschreven, waarin uitdrukkelijk staat dat je dan geen drinken aan moet reiken omdat de patiënt zijn eigen gewenste doel dan niet kan bereiken.
Dat deze situatie erg moeilijk is voor omstanders laat zich raden. Het resultaat was dat sommigen toch slokjes drinken gaven of een cupje appelmoes. Wat uiteindelijk het hele stervensproces weer verlengde.
Het was beter geweest als ze van tevoren zwart op wit had laten vastleggen: dit is wat ik wil, en als ik in de war raak let dan niet op wat ik zeg, maar wat mijn uitgangsprincipes waren.
Datzelfde zou je eigenlijk in een pril stadium van dementie ook moeten doen?
Swanny Kremer
Beste Nelleke, dank je voor je reactie. Ik snap de relatie die je ziet met de cliënte die wilde versterven en het vervolgvraagstuk over de vochtinname. Die is er heel duidelijk. Maar wat een verdrietig verhaal dat je deelt. Uit ‘goede zorg’ werd er juist niet ‘goed gezorgd’. Ik denk dat je gelijk hebt dat het goed is om in zo’n geval vooraf op papier te zetten wat je wensen zijn, en ook wat je wensen zijn nadat je verward bent. Zeker bij zo’n traject wat je ingaat en waarbij verwarring (voor de dood) een te verwachten perspectief is. Toch blijft het lastig bij het dilemma van de gehaktbal. Het gaat niet om ‘sterven’ op de korte termijn, het gaat om iets dat voor veel medewerkers haast onbelangrijk lijkt: wat maakt het nu uit om hem die vleesbal te geven? Hij wordt er niet ziek van, en hij wil het (nu) graag. Terwijl het toch om hele essentiële waarden gaat, de waardigheid van de meneer (toen en nu), betrokkenheid, dienstbaarheid, erkenning, maar ook ‘gemak’;) en nog veel meer. Ik kan mij zo’n contractje aan de ene kant voorstellen, dat lijkt een boel op te lossen. Aan de andere kant: wie is deze meneer? Wie hij vroeger was, of wie hij nu is?
Nelleke van Barneveld
Ja, die laatste vraag is het cruciale vraagstuk bij dementie denk ik… Zelf neig ik naar het laatste antwoord. Maar we hebben dan ook nog te maken met de bezorgde echtgenote, en voor haar is hij vanzelfsprekend meer wie hij vroeger was. Dus ook de vraag: ‘stel dat uw principes enorm veranderen naarmate uw dementie vordert, hoe moeten we daar mee omgaan? En wat vinden uw naasten daarvan?’ zou in het gesprek bij beginnende dementie aan de orde moeten komen.
Maar ik vermoed dat ouders die hun kinderen principieel geen vlees te eten geven, uiteindelijk met het zelfde probleem worstelen. Want op een verjaardagsfeestje eten kinderen rustig de knakworstjes en kipnuggets mee. Wat doe je dan? Besluit je als ouder wat beter is voor het kind? Of geef je je kind de autonomie om te kiezen? En vanaf welke leeftijd kan dat dan?
Wel een erg leuke casus hoor!
Ineke
Dank Nelleke en Swanny voor jullie overdenkingen hierin. Ikzelf heb een beginnend dementerende vader en ga hem jouw voorgestelde vraag voorleggen Nelleke!
Margaretha Endendijk
Na enig nadenken :
Er bestaan toch ook vegetarische gehaktballen ?
Zou het opvallen als er naast alle andere gehaktballen één vegetarische gehaktbal geserveerd wordt ?
Iedereen tevreden.
Swanny Kremer
Beste Margaretha, Dank je voor je reactie. Wat leuk dat je ook bent gaan puzzelen op ‘het dilemma van de gehaktbal.’ Jazeker bestaan er vegetarische gehaktballen. En als de professionals erg hun best zouden doen lijkt deze vegetarische bal vast op de vleesbal. En dat kan ook bij de braadworst en de schnitzel. Waar een wil is, is een weg. Dus het geven van een zeer goede nagemaakte bal is een praktische oplossing als ‘de keuken’ in de instelling goed meewerkt. Ik verwacht daar wel wat praktische problemen, maar het zou kunnen. Echter: naar wie zouden we behoren te luisteren? Wie is deze meneer? Is hij wie hij vroeger was? Of is hij wie hij nu is? Dat deel blijft lastig!
Geert
Fijn geschreven, met de nodige humor. En wat ik vooral leuk vind, is het feit dat iets ogenschijnlijk heel banaal als casus wordt genomen om na te denken over wat nu ‘goede’ zorg is. Leuk … ik ga dit dilemma gebruiken bij onze studenten. Dan heb ik ze meteen mee … bedankt!
Swanny Kremer
Beste Geert, Dank je voor je reactie. Ja, ethiek is echt overal hè? Vaak denken mensen dat ethiek gaat over de ‘grote’ issues zoals euthanasie en de doodstraf enzo. En dat is ook zeker waar. Maar ethiek zit ook in het ‘dilemma van de gehaktbal’, of de vraag of je iemand wel of niet even gebruik laat maken van een telefoon et cetera. Heel leuk dat je het dilemma van de gehaktbal bij studenten gaat gebruiken. Mocht je er tijd voor, en zin in, hebben: dan hoor ik graag hoe ze reageerden. Vrgr Swanny Kremer
Henriette Daal
Interessante beschouwing mw. Kremer. Uw beroep is ook interessant, u zegt “Zij doet promotieonderzoek naar de (eventuele) effecten van moreel beraad op de professionalisering van medewerkers in de sociotherapie.”
Kunt u in wat gewonere woorden vertellen wat deze ‘loffelijk taak’ tussen 8-5 betekent? Ik snap het gewoon niet. Dank.
Swanny Kremer
Beste Henriette. Dank je voor het compliment over de column. En wat leuk dat je (mag ik je zeggen? Noem mij ook maar ‘je’) geïnteresseerd bent in mijn beroep. Ik werk als onderzoeker en ethicus in FPC Dr. S. van Mesdag. Dat is een tbs-kliniek. Naast verschillende andere taken doe ik promotieonderzoek naar moreel beraad. Moreel beraad is een manier om op een gestructureerde wijze in gesprek te gaan over een concrete patiëntencasus. Daarbij wordt gebruik gemaakt van een daartoe ontwikkeld stappenplan (voor de structuur) en het moreel beraad wordt begeleid door een getrainde gespreksleider. Deze faciliteert, structureert, vat samen en duidt wat er allemaal in zo’n gesprek gebeurt. Het klinkt misschien wel aannemelijk dat de kwaliteit van de argumentatie bij het maken van een afweging bijvoorbeeld verbeterd door moreel beraad, maar is dat ook echt zo? Mijn onderzoek gaat over het effect van zulke gesprekken, van zulke moreel beraden. Met andere woorden: ‘levert moreel beraad ook wat op?’ En levert het ook op wat we graag willen? Ik onderzoek dit door onder andere gefilmde moreel beraden te analyseren. Die vergelijk ik dan met een gefilmd ‘gewoon gesprek’ over een patiëntencasus. Ik kan er nog veel meer over zeggen, en als je wilt kunnen we daar eens contact over hebben. Voor nu hoop ik dat je deze woorden wat ‘gewoner’ vindt en dat ik een beetje duidelijk heb kunnen maken wat ik onderzoek. Vriendelijke groet, Swanny Kremer