Euthanasieconsulent of levenseindeconsulent?

Euthanasieconsulent: taak voor een geestelijk verzorger?

Bert van den Ende

Sinds december 1997 ben ik in ons ziekenhuis ( Albert Schweitzer ziekenhuis te Dordrecht) naast mijn werk als geestelijk verzorger ook werkzaam als euthanasieconsulent. Aanleiding voor het ziekenhuisbestuur om deze functie te creëren vormden een vervelend incident in een ander ziekenhuis rond euthanasie en de uitslag van een enquête onder specialisten en verpleegkundigen over het toen vigerende euthanasieprotocol. De behoefte aan een euthanasieconsulent werd ingegeven door de problemen die professionele hulpverleners in het ziekenhuis ervoeren rond euthanasie zoals: het niet ingaan op de gestelde vraag, onduidelijkheid over het euthanasieprotocol, verschil in visie op euthanasie, gebrek aan open onderlinge communicatie, aan kennis over euthanasie en de daarbij behorende aspecten, aan steun en begrip voor medewerkers met gewetensnood en tenslotte partijvorming van voor- en tegenstanders.

Omdat ik vanuit mijn werk als geestelijk verzorger meerdere malen bij patiënten met euthanasievragen en de daarop volgende procedure betrokken was geweest, lag het voor de hand dat ik voor die functie werd gevraagd en daarvoor werd benoemd. Sinds 2004 wordt deze functie ook door mijn collega Martie Ottens vervuld.

Volgens het euthanasieprotocol worden wij bij elke aanvraag betrokken. Onze taak omvat het begeleiden en bewaken van het totale proces van vraag, besluitvorming, uitvoering en nazorg. Wij geven informatie aan alle betrokkenen, verhelderen de vraag, regelen multidisciplinair overleg. Wij dragen zorg voor de zorgenden, regelen de organisatorische aspecten rond de uitvoering en we geven nazorg. Zo heeft zorgvuldig handelen bij euthanasie een duidelijk gezicht gekregen.

Als geestelijk verzorger heb ik een begeleidende taak bij levensvragen van mensen en dus ook bij de vraag naar levensbeëindiging. Ik ga met mensen een zorgrelatie aan. Dat houdt in dat ik mij ervoor inzet dat de euthanasievraag wordt gehoord en verstaan en naar best vermogen op een adequate wijze wordt beantwoord. In deze situatie kan ik mij niet beperken tot het voorhouden van een principieel standpunt. Vanuit mijn verantwoordelijkheid als geestelijk verzorger, vind ik het dan ook op mijn weg liggen deze problematiek aan te pakken.

Naar mijn ervaring ligt de functie van euthanasieconsulent in het verlengde van die van geestelijk verzorger. De geestelijk verzorger is veelal zeer goed bekend op de verpleegafdeling. Hij weet wat er zich op de werkvloer afspeelt, welke gevoeligheden er ten aanzien van levensbeschouwelijke en religieuze opvattingen leven. Hij heeft contacten met patiënten, met artsen en verpleegkundigen en andere hulpverleners. Hij is in staat ethische vragen te signaleren en ook aan de orde te stellen. Hij beschikt over de kennis en de vaardigheden waardoor de problematiek kan worden verhelderd en duidelijk wordt welke weg er op dat moment moet worden bewandeld.

Mijn conclusie is dan ook dat de geestelijk verzorger bij uitstek geschikt is om een taak als euthanasieconsulent te vervullen.

Bert van den Ende 

Levenseindeconsulent?

Carlo Leget

Soms lijkt er het er op dat je het bij euthanasie nooit goed kunt doen. Voorvechters van euthanasie krijgen gemakkelijk het verwijt dat ze het doden van onschuldige mensen maar normaal vinden en meewerken aan een hellend vlak waar onze samenleving langzaam op afglijdt. Tegenstanders tegen euthanasie krijgen gemakkelijk het verwijt dat ze mensen met hun ondraaglijk en uitzichtloos lijden laten zitten. En wie neutraal probeert te blijven en vindt dat iedereen het zelf maar moet beslissen, krijgt gemakkelijk het verwijt dat euthanasie geen kwestie is van verschillende dropsmaken, maar onze samenleving als geheel raakt.

Het feit dat wij in Nederland de wettelijke ruimte hebben geschapen om onder bepaalde voorwaarden euthanasie toe te staan, raakt ons inderdaad allemaal. Wat je er ook van vindt: je moet er iets mee. Zeker in een ziekenhuis waar de vraag van tijd tot tijd gesteld wordt. En nog veel meer als geestelijk verzorger in een dergelijk ziekenhuis. Waar mensen zo ondraaglijk en uitzichtloos lijden dat de euthanasievraag opkomt, is altijd een belangrijke existentiële of spirituele component. In feite is iedere vorm van lijden door en door getekend door betekenisgeving, zoals Eric Cassell al in de jaren 90 heel mooi uitgelegd heeft in The Nature of Suffering and the Goals of Medicine. En wie is er beter in staat om in de wereld van de betekenis mee te zoeken en mee te denken over mogelijke leefruimte dan een goede geestelijk verzorger? Alle lof dus voor dit initiatief!

Maar moet zo iemand dan wel ‘euthanasieconsulent’ heten? Is dat niet een stap te ver? Doet de term niet te veel denken aan de schoonheidsconsulent of de uitvaartconsulent: mooie beroepen, maar wel mede gestuurd door het belang een product aan de man te brengen? Kortom: is de functie van euthanasieconsulent wel echt open en neutraal, en zit er door de naamgeving toch niet een geurtje aan van ‘euthanasie gladgestreken in het systeem inpassen?’ Moet een geestelijk verzorger – die toch ook een kritische functie vervult – zich hiervoor lenen? Ik formuleer het hier maar even fors, om de zaak op scherp te zetten.

Het lastige van dit associatie-argument, is dat het moeilijk te pareren is. Ten minste aan de oppervlakte, want misschien ben ik wel de enige Nederlander die deze associatie heeft. Maar ook op een meer inhoudelijk niveau blijf ik haken aan de term. Je kunt je namelijk afvragen of ‘euthanasie-consulent’ niet te veel meestuurt op een heel bepaald type levenseinde, en suggereert dat er met euthanasie zorgvuldiger wordt omgegaan dan andere vormen van sterven. De term ‘palliatief consulent’ is al bezet, dus waarom dan niet beter spreken van ‘levenseindeconsulent’?

Niet om zaken te verdoezelen, maar om euthanasie steeds weer in een breder kader te blijven zien. Dat kan ruimte scheppen bij patiënten, naasten en zorgverleners. En daarmee wordt het lijden misschien een klein beetje dragelijker.

Carlo Leget