Soms komen patiënten met ‘diepere vragen’. Vragen waar geen antwoord op is. Sommige mensen noemen het ‘trage vragen’. Vragen waar geen snel antwoord op is. Vragen die je niet iedere dag hoort omdat ze over het leven zelf gaan. Existentiële vragen worden ze ook wel genoemd, omdat ze gaan over het bestaan – de existentie – zelf. Het zijn vragen die patiënten uit alle tijden zich stellen: Waarom moet mij dit overkomen? Het is zo oneerlijk! Wat is toch de zin van dit alles?
Levensvragen, zo worden ze ook wel genoemd. En de grote vraag is: wat moet je ermee? Hoe moet je er op antwoorden? Bij levensvragen gaat het er eigenlijk niet om of je een antwoord achter de hand hebt. Veel belangrijker is dat je kunt luisteren. En luisteren kunnen veel verpleegkundigen gelukkig heel goed. Maar kun je ook ‘dieper’ leren luisteren? Luisteren op een manier die past bij diepere vragen?
Daar is gelukkig een heel eenvoudig handvat voor. Eenvoudig omdat het uit vier lagen bestaat. Gemakkelijk omdat het gemakkelijk te onthouden is aan de hand van vier dimensies van zorg: lichamelijk, psychisch, sociaal en spiritueel. En wie goed kan luisteren kan deze dimensies ook horen in alledaagse uitdrukkingen. Want patiënten zeggen vaak veel meer dan je denkt. Wanneer je weet hoe je diep kunt luisteren.
Mevrouw is midden veertig. Ze heeft vier nog jonge kinderen. Ze zal niet meer beter worden. Kan haar draai niet vinden in het ziekenhuis. En zegt dan plotseling: ‘Wat ik nou zo erg vind, ik kan nu niet met mijn kinderen rond de tafel zitten aanstaande zondag.’
Op het eerste gehoor een logische uitspraak. Wie in het ziekenhuis ligt kan niet thuis zijn. Het is een eenvoudige uitspraak op lichamelijke niveau. De wetten van de natuurkunde heersen hier. De wetten van de logica. Niemand kan op twee plaatsen tegelijk zijn.
En toch zegt deze mevrouw meer. Iedereen die deze woorden hoort, voelt het verlangen, het gemis, het verdriet waarmee dit gezegd wordt. Het oppikken van emoties hoort tot het leveren van goede zorg. Een verpleegkundige die deze emoties niet oppikt, mankeert iets. Zo iemand kan het werk eigenlijk niet goed doen. Je zou het de psychologische dimensie kunnen noemen. De belevingskant. De emoties. Meestal is dit de laag waarop we mensen proberen te troosten. Mee resoneren met de gevoelens van anderen werkt verlichtend. Het steunt een ander.
Kun je nu nog dieper luisteren dan dit? Jazeker. Want wie goed luistert hoort dat deze mevrouw ook iets vertelt over wie zij is. Ze vertelt een klein stukje van haar levensverhaal. Wie daarin belangrijk voor haar zijn. Je zou het de sociale dimensie kunnen noemen. Of de biografische. Eigenlijk bedoelt ze met haar uitspraak misschien wel: ‘Kijk alsjeblieft niet alleen maar naar mij als een patiënt. Als je echt wilt zien wie ik ben, kijk dan naar wie voor mij het belangrijkste zijn in mijn leven: mijn kinderen. Die maken me tot wat ik in de eerste plaats ben: een moeder. Een moeder die haar kinderen mist en vecht om zo lang mogelijk bij hen te kunnen blijven.
Via het levensverhaal komen we op het spoor van wat het meest essentieel is voor deze mevrouw. De dingen die voor haar het meest betekenisvol zijn en haar leven zin geven. Wat haar echt kracht geeft is de gedachte aan haar kinderen. Daar leefde ze voor. Hiermee komen we aan de existentiële laag van de uitspraak. Sommige mensen noemen het de spirituele laag. In ‘spiritueel’ zit het woordje ‘spirit’ en dat geeft kracht. Het is ook verbonden met het woord ‘inspiratie’. De dingen die energie geven en het leven van binnenuit doen stromen.
Dieper luisteren kun je leren door te oefenen. Sommige beroepen – zoals geestelijk verzorgers – zijn er heel geoefend in. Daardoor kunnen ze veel steun bieden. Niet door problemen op te lossen, maar door mensen te laten voelen dat ze gehoord worden. Dat er iemand is die hoort wat hun grootste schat is. Iemand die begrijpt waarvoor ze het allemaal doen. Om dieper te luisteren hoef je gelukkig geen geestelijke verzorger te zijn. Iedereen kan het leren. Tijdens het wassen. Tijdens het aankleden. Tijdens het eten. Wie het eenmaal geleerd heeft gaat anders luisteren. En dat werkt troostend en versterkend. Kwaliteit van zorg, zo zou je het kunnen noemen.
Deze column verscheen eerder in Bijzijn XL, nr. 4, 2013
1 reactie
Anne
Jeetje, wat wordt er veel ingevuld. Waarom niet gewoon aan deze mevrouw vragen stellen? Bij haar gaan zitten en luisteren en dan verder vragen. Dan kan zij zelf aangeven wat belangrijk voor haar is, i.p.v. dat de verpleegkundige dat allemaal gaat invullen. De verpleegkundige reageert zo vanuit een eigen referentiekader. En als die totaal niet overeenkomt met dat van de cliënt, zal de verpleegkundige datgene dat de cliënt aangeeft heel anders interpreteren. Zo gaat hun communicatie langs elkaar heen.