De uitgewiste vrouw

In de recente opgelaaide discussie rond abortus – maatschappelijk en in de media – wordt een belangrijke ‘speler’ in het verhaal volledig genegeerd, uitgewist…

Schreeuw om leven

Sinds enige tijd lukt het de beweging ‘Schreeuw om leven’ om flinke media-aandacht te genereren. In serieuze nieuwsbulletins en praatprogramma’s presenteert ze haar anti-abortuslobby schijnbaar acceptabel en begrijpelijk. Volgens de logica van de media is datgene wat nieuws genereert op zichzelf weer reden voor media-aandacht.

Daarom besteedde omroep Human een aflevering van ‘Medialogica((‘De beeldenstorm rond abortus’, 8 december 2019, Omroep Human.))’ aan de beweging, onder de titel ‘De beeldenstorm rondom abortus’. De beweging heeft namelijk een ijzersterk beeld: een – zoals ze het zelf noemen – ‘modelletje’ van een foetus van ca 10 à 12 weken oud, dat ze voortdurend in beeld kan en mag brengen, waardoor de sterkte van het beeld toeneemt bij elk optreden, zo ook in ‘Medialogica’ zelf.

Beeldmerk

De reacties op deze beeldvorming in de uitzending waren niet mals, maar bleven beperkt tot afschuw, weerzin, afwijzing en weerlegging van de getrouwheid van het ‘modelletje’. Christa Compas, voorzitter van het Humanistisch Verbond, gaf toe dat de oppositie niet echt een alternatief beeldmerk heeft, behalve misschien een verwijzing naar de Dolle Mina’s met hun blote buiken en daarop geschreven eis ‘Baas in eigen buik’, uit de jaren 1960. Dat was een gemiste kans.

Want juist in het beeld van de beweging ‘Schreeuw om leven’ zit de kans om een sterk alternatief te bieden, namelijk door te wijzen op het grootste gebrek van dat beeld. Een foetus van 10 à 12 weken kan immers niet op zichzelf bestaan. Hier is iets – of liever: iemand – volledig uitgewist. Het vrouwenlichaam is immers nog een hele tijd absoluut onmisbaar voor de foetus om te groeien en om überhaupt levensvatbaar te worden.

Beeldvorming

De uitgewiste vrouw was de hele aflevering en in alle media-optredens van de beweging op te merken (het ‘modelletje’, maar ook het prominente schilderij achter de voorman) maar niemand stelde die vraag: geen Pauw, Witteman, Human-journalist, voorzitter van het Humanistisch Verbond, of politicus. Zó onzichtbaar is die vrouw, kennelijk.

Geneeskunde-historica Barbara Duden heeft beschreven hoe de technologie die ongeboren vruchten in beeld heeft gebracht (m.n. echo’s en fotografie, zoals Lennart Nilsson’s ‘Het grote wonder’) tegelijkertijd zorgden voor deze letterlijke onzichtbaarmaking van het vrouwenlichaam. De status van de ongeboren vrucht werd niet alleen verhoogd voor de aanstaande ouders, die aantoonbaar een andere band met de vrucht krijgen, maar ook door de conservatieve politiek en kerkelijke leiders, die de vrucht verhieven tot ‘Leven’. Die status zorgt voor de continuering van vrouwenonderdrukking die door media onbevraagd blijft in de ontmoetingen met ‘Schreeuw om leven’.

” Iedere samenleving die zegt te staan voor gelijkheid, accepteert niet dat vrouwen verplicht kunnen worden tot het uitdragen van een zwangerschap.”

Inge van Nistelrooij

Dienstmaagd

Dezelfde aflevering van ‘Medialogica’ liet echter wel een sterk alternatief symbool zien. Dat vormde de groep vrouwen in de tegendemonstratie tegen ‘Schreeuw om leven’: zij waren verkleed als de Handmaid uit de boeken van Margaret Atwood (‘The Handmaid’s Tale’ en ‘The Testaments’) en de verfilming hiervan door Netflix. Daarin zijn ‘handmaids’ of ‘dienstmaagden’ de enig overgebleven vruchtbare vrouwen in een dystopische dictatoriale, bijbelse samenleving (waarbij Atwood altijd uitsluitend feitelijke historische situaties opneemt, zodat ze niet beticht kan worden van irreële voorstellingen). De ‘handmaids’ zijn als vrouw gereduceerd tot gezichtsloze, naamloze, getemde broedmachines.

De tegenvraag aan Pro Life bewegingen (en aan media die hen een podium bieden) is: hoe moet het voor een vrouw zijn om een ongewenste zwangerschap en bevalling door te maken met alle fysieke en psychische consequenties van dien? Je buik voelen zwellen, een vrucht daarbinnen hebben groeien, gedurende negen maanden alle fysieke en psychische veranderingen ondergaan; daarna een bevalling doormaken, wat één van de grootste levensveranderende gebeurtenissen is; en daarna nog 9 maanden lang alle fysieke en psychische ervaringen van het ontzwangeren doormaken; is al een ingrijpende ervaring als het gewenst is. Maar het is bijna niet voorstelbaar hoe het is om dit door te maken als het ongewenst is. Is het niet een ultieme vorm van vrouwenonderdrukking en fysiek geweld om vrouwen hiertoe te verplichten?

De uitgewiste vrouw

Juist hierom is het symbool van de ‘handmaid’ zo sterk: alleen een vrouw wier gezicht onder een kap verscholen gaat, wier blik naar de grond gericht moet zijn, die geen eigen naam heeft maar alleen de naam draagt van haar ‘bezitter’, die van hand tot hand gaat tussen rijke mannen die geschikt zijn om nakomelingen te verwekken, die geen stem heeft noch de vrijheid om zichzelf te zijn, kun je als broedmachine inzetten. Mede daarom protesteren vrouwen in de VS in dit kostuum tegen de monsterlijke anti-abortuswetgeving die staten hebben ingevoerd (tot 99 jaar gevangenisstraf voor de arts die de abortus heeft gepleegd).

Iedere samenleving die zegt te staan voor gelijkheid, accepteert niet dat vrouwen verplicht kunnen worden tot het uitdragen van een zwangerschap. Iedere journalist die zich kritisch noemt, vraagt voortaan bij de ‘modelletjes’ van de ongeboren vrucht waar het uitgewiste levensnoodzakelijke vrouwenlichaam en de waardigheid van de vrouwelijke persoon gebleven zijn.

Inge van Nistelrooij is docent en onderzoeker zorgethiek aan de Universiteit voor Humanistiek. Zij doet onderzoek naar ‘moederschap’.