Steeds nadrukkelijker hangt ‘code zwart’ als een zwaard van Damocles boven de Nederlandse Intensive Cares (IC’s). Volgens de modellen kunnen we rondom het weekend in de situatie terecht komen dat de IC’s zoveel patiënten te verwerken krijgen dat ook niet-medische overwegingen moeten gaan meewegen in het toelaten van patiënten tot de IC. De minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) beslist met de Inspectie voor Gezondheid en Jeugd (IGJ) wanneer deze ‘code zwart’ is aangebroken. Daarna is het aan de intensivisten om te gaan triëren op niet-medische gronden. Het gevolg zal zijn dat een deel van de patiënten met goede overlevingskansen niet langer op de IC terecht zal kunnen.
Het ‘code zwart’ scenario is gronding uitgewerkt in het tweede triagedraaiboek. Wij hebben allebei ervaring met het werk op de IC en voor de Master Zorgethiek en Beleid hebben wij dat draaiboek uitgeplozen. Daarbij viel ons een aantal zaken op. Zo treedt ‘code zwart’ in werking bij het bereiken van ‘het absolute tekort aan IC-bedden in Nederland’. Hoewel er niet direct een absolute bovengrens genoemd, is volgens verschillende zorgregio’s uitbreiden tot 1550 IC-bedden geen haalbare kaart.
Het ‘passerby’ gevoel
Toch is het nog maar de vraag of er wel echt een absolute bovengrens aan het aantal bedden blijkt te zijn. Afgaand op onze ervaringen de afgelopen maanden denken we dat intensivisten en IC-verpleegkundigen samen zullen proberen om deze grens toch constant te verleggen. Dat heeft vooral met het enorme verantwoordelijkheidsgevoel te maken dat we bij veel collega’s herkennen. Filosofe Margeret Urban Walker noemde dit in haar boek Moral Understandings het ‘passersby’ gevoel.
Stel: je loopt langs het strand, rond een uur of zeven in de ochtend, er is verder niemand op de boulevard. Nog geen twee weken geleden heb je je diploma reddend zwemmen behaald. Dat vind je leuk, want twee keer per week zwem je in de zee, als hobby. Je kent alle ins en outs van muien en stromingen. Plots hoor je een kreet: vijftig meter verderop steken twee zwaaiende armen uit de golven. Een man in doodsangst. Jij bent de enige die de man kan redden.
Intensivisten en IC-verpleegkundigen voelen precies deze verantwoordelijkheid bij iedere patiënt die aan de beademing moet. Ook al betekent het dat een IC-verpleegkundige voor wel zes patiënten zal moeten zorgen en dat de intensivist meer dan 90 uur per week moet werken, de patiënt zal aan de beademing gaan. De gevolgen op de lange duur voor de artsen en IC-verpleegkundigen – burn-out, stoppen met werken – zijn voor de toekomst.
Verschillende regio’s: verschillende overlevingskansen
Het idee van een absolute bovengrens schuurt ook op een andere manier. COVID-19 raakt niet alle ziekenhuizen even hard. Immers, hoeveel mensen ziek worden is per regio verschillend en hangt sterk samen met de bevolkingssamenstelling. Een groot deel van de patiënten op de IC’s blijken enkele kenmerken gemeen te hebben: veel patiënten zijn mannen van middelbare leeftijd met een fors overgewicht en een lagere sociale economische status (bron).
‘Code zwart fase’ bestaat in feite uit drie subfasen. Als de minister van VWS eenmaal heeft besloten dat ‘code zwart’ is aangebroken, dan is het aan de ziekenhuizen zelf om tussen deze drie fasen te schakelen, afhankelijk van de eventueel vrije IC-bedden. In de praktijk blijkt dat ziekenhuizen in bepaalde regio’s in Nederland meer IC- patiënten aangeboden krijgen dan ziekenhuizen in andere regio’s. Dat hangt vooral samen met de SES van de regio’s zelf: hoe lager die SES, des te groter de kans dat zij meer patiënten moeten opnemen op de IC’s. Dat betekent dat sommige ziekenhuizen al moeilijke toelatingskeuzes moeten maken op basis van niet-medische gronden, terwijl andere ziekenhuizen nog in de eerst of tweede subfase van ‘code zwart’ zitten en alleen strenger op medische gronden selecteren. Risicogroepen in sommige regio’s lopen een grotere kans om afgewezen te worden bij ‘code zwart’ dan in andere regio’s.
Koste wat het kost
Code zwart staat voor de deur. En tegelijkertijd hopen we dat het uiteindelijk niet zo ver komt. Dat wil zeggen: als we om ons heen kijken zien we dat artsen en verpleegkundigen in ziekenhuizen in heel Nederland weer tot het uiterste zullen willen gaan om alle patiënten met goede kansen er doorheen te slepen, zelfs al zal dat te koste gaan van hun eigen gezondheid. Ze zullen bedden blijven vrijmaken, beademingsapparaten blijven instellen en patiënten erop blijven aansluiten. Niemand wil de verantwoordelijkheid dragen voor het afwijzen van patiënten, wat hun achtergrond of status ook is. Hoe juridisch- en ethisch-doordacht het triagedraaiboek ook in elkaar steekt, we hopen dat het in de kast kan blijven liggen.
Dianne Hoelen en René Leijtens zijn studenten Master Zorgethiek en Beleid 20-21
1 reactie
Rob
Ook het draaiboek code zwart kan ongelijkheid in de maatschappij dus niet corrigeren. Dan toch maar weer een stapje erbij zoals het zo vaak gaat in de zorg. Goed getroffen.