Aan de Universiteit voor Humanistiek bestaat sinds 2017 de eenjarige opleiding voor rituele studies en praktijken. De ‘celebrantenopleiding’ richt zich op professionals die zich willen verdiepen en specialiseren in het vak van rituele vormgeving. Maar wat kan een celebrant eigenlijk betekenen in deze tijd en wat kunnen rituelen bijdragen aan de beleving van zin? Joanna Wojtkowiak, hoofddocente in de eerste module van de opleiding, zet het voor Zorgethiek.nu uiteen aan de hand van enkele veelzeggende hedendaagse voorbeelden.
Celebrant in deze tijd
Een celebrant is iemand die aandacht heeft voor betekenisvolle momenten in de samenleving, een organisatie of de individuele levensloop. Het organiseren van collectieve herdenkingen, bijzondere lustrumvieringen of een speciale bruiloft of uitvaart: de celebrant is expert in het vertalen van individuele wensen naar een verbindend en gemeenschappelijk ritueel. Een ritueel is geen feestje of kunstje maar raakt mensen diep en wordt vaak niet zo snel vergeten.
Er lijkt sprake te zijn van hernieuwde belangstelling voor passende, persoonlijke, maar ook gemeenschapstichtende rituelen. Een korte terugblik leert dat, door de secularisering, rituelen steeds meer werden losgelaten en zelfs afgewezen in Westerse contexten. Rituelen werden vooral met traditie, religie en zelfs iets dwangmatigs geassocieerd. In de geïndividualiseerde samenleving was geen plek voor bestaande, ouderwetse praktijken. Toch verdwenen rituelen niet uit onze cultuur, maar komen zij steeds meer in nieuwe, meer open vormen terug.[pullquote]Leestip: Spirituele geboortezorg. Joanna Wojtkowiak[/pullquote]
Symbolische ruimte creëren
In de literatuur, spreekt men van ‘ritualizing’ – het ritualiseren door het initiëren, aanpassen en ontwerpen van nieuwe rituelen (Grimes. 2002((Grimes, R.L. (2002). Deeply into the bone. Re-inventing rites of passage. Berkley: University of California Press.)); 2014((Grimes, R.L. (2014). The craft of ritual studies. Oxford: Oxford University Press.)) ). Dit zien wij in verschillende domeinen in de samenleving: na collectieve rampen en trauma’s, zoals terroristische aanslagen, komen mensen op grote schaal samen. Vaak ontstaan er nieuwe symbolen (bv. “Peace for Paris”) die de daadwerkelijke, tragische ervaring moeten transformeren.
Een ander voorbeeld is het zingen van het nummer ‘Don’t look back in anger’ van Oasis tijdens de herdenking van de slachtoffers in Manchester een jaar geleden. De tekst gaat eigenlijk over een verloren liefde, maar werd ter plekke spontaan door Lydia Bernsmeier-Rullow gezongen na de twee minuten stilte. De menigte zong mee. Bernsmeier-Rullow legt in de Volkskrant uit dat zij nog niet klaar was met de herdenking; er moest nog iets komen na de stilte. De betekenis van het nummer zelf werd niet alleen getransformeerd, maar ook de mensen die het zongen.
De boodschap was positief op een moment van verschrikkelijk verdriet. Dit voorbeeld laat zowel het fenomeen ritualizing, als ook de kracht van rituelen zien: door het ritueel wordt een symbolische ruimte om te handelen gecreëerd. Mensen zijn in staat om iets te doen, zoals samen zingen, maar ook het neerleggen van bloemen en branden kaarsen.
The Pause
In Amerika ontving de intensive care nurse Jonathan Bartels deze maand een onderscheiding door de American Association of Critical Care voor zijn initiatief ’the Pause’ . Hij introduceerde een moment stilte onder zijn collega’s na het overlijden van een patiënt. Het initiatief wordt op verschillende plekken opgepakt. Bartels legt uit hoe in de hectiek van het werk geen ruimte was om stil te staan bij het overlijden van een mens. Door the pause wordt het hele team uitgenodigd om op geheel eigen manier een moment stil te staan bij wat er is gebeurd.
Als de drukke levensstijl van vandaag verder doorzet, dan zal er alleen maar meer behoefte naar momenten van bezinning en betekenis komen. Rituelen onderbreken het alledaagse leven en bieden een nieuw perspectief op de geleefde werkelijkheid.
Joanna Wojtkowiak
doet onderzoek naar de functie en betekenissen van rituelen in onze tijd. Zij is universitair docent aan de Universiteit voor Humanistiek en hoofddocent in de module “fundamenten voor de celebrant” in de opleiding voor rituele studies en praktijken.
Lees meer over / van Joanna Wojtkowiak.
Tekst: Johanna Wojtkowiak.
Afbeelding: Abby Kihano
1 reactie
Griet Meuleman
Beste,
Ik Ben geinteresseerd en zou graag info ontvangen als er een nieuwe opleiding start.
Met vriendelijke groeten,
Griet meuleman