Spanningsvol verbinden in een ziekenhuis

Feministisch theologe en geestelijk verzorger Chantal Sluijsman promoveerde onlangs aan de Universiteit voor Humanistiek. Ze deed onderzoek naar de kloof tussen management en de verpleging, het effect op menslievende zorg en hoe de verbinding kan worden bevorderd tussen professionals in alle lagen van het ziekenhuis. Chantal beschrijft in dit artikel haar onderzoek, de bevindingen en aansluiting bij de zorgethiek.

Aanleiding tot het onderzoek

Als geestelijk verzorger in een ziekenhuis viel het me op dat er door verpleegkundigen op een polariserende manier werd gesproken over hun relatie met het management. Regelmatig hoorde ik uitspraken als: bij ons, verpleegkundigen, gaat het om goede zorg voor mevrouw Jansen, bij het management gaat het alleen maar om het geld. Langzaam ging ik me realiseren dat er op deze manier een kloof tussen beide groepen geconstrueerd wordt die menslievende zorg niet bevorderd. Sterker nog, via de polariteit die in deze uitspraak wordt geconstrueerd, houden beide groepen elkaar op afstand en hoeft niemand in beweging te komen.
Tegelijk ging ik me ook realiseren dat het voor menslievende zorg organisatiebreed noodzakelijk is dat managers en verpleegkundigen de afstemming met elkaar zoeken en met elkaar samenwerken.

Spanningen

Het ziekenhuis is een spanningsvolle context. In deze context manifesteren zich allerlei soorten spanningen: spanningen die te maken hebben met hiërarchie en machtsverschil, maar ook spanningen tussen de door zorgverleners gehanteerde zorglogica enerzijds en systemische logica’s zoals financiële – en managementkaders anderzijds. Deze spanningen manifesteren zich in de professionals zelf, maar ook in de samenwerking of het gebrek daaraan en in de afstand tussen het primaire proces en het organisatieniveau. Deze spanningen zijn niet neutraal, maar werken verdeeldheid in de hand; het zijn verdelende spanningen.

Menslievende zorg

Menslievende zorg vindt plaats in een wederkerige relatie. Daarin wordt zowel relationeel als professioneel afgestemd door de zorgverlener.

In dit onderzoek concentreer ik me op mogelijkheden voor meer verbinding, verbinding die nodig is voor de vormgeving van menslievende zorg organisatiebreed. Wil menslievende zorg, zoals Van Heijst die voor ogen heeft, werkelijkheid worden, dan is het nodig breder te kijken dan de individuele zorgrelatie en het primaire proces. Het werken aan meer verbinding is een noodzakelijk onderdeel van de vormgeving van menslievende zorg organisatiebreed.

Het werken aan meer verbinding is gericht op meer samenwerking door macht en verschil heen, maar ook op het behoeden van de moreel geladen en zingevende aspecten van het zorgend handelen van professionals, van zorgorganisaties en van de zorg als institutie.

Normatieve professionalisering

Het perspectief van normatieve professionalisering stelde me in staat een aantal lijnen waarin ik wetenschappelijk en professioneel geïnteresseerd ben met elkaar te verbinden. Met behulp van het perspectief van normatieve professionalisering wordt het mogelijk zowel het vak van geestelijk verzorger te verbreden als wetenschappelijke theorie te ontwikkelen. Deze theorie heeft o.a. betrekking op de morele aspecten van goede zorg en goed werk, maar heeft ook verband met maatschappelijk-culturele vragen rondom een gebrek aan verbinding tussen (groepen) mensen en een meer inclusieve invulling van en omgang met macht en verschil. Deze lijnen komen uiteindelijk samen in het begrip spanningsvol verbinden.

Vormgeving van het onderzoek, wat heb ik gedaan?

Het werken aan spanningsvolle verbindingen heb ik opgepakt vanuit het perspectief van normatieve professionalisering. Normatieve professionalisering is een reflexieve, onderzoekende en lerende omgang met de spanningsvelden die het professionele handelen in een organisatiecontext onder druk zetten. Normatieve professionalisering in de context van een ziekenhuis is gericht op goede zorg, goede samenwerking en op een menslievende organisatie waarin medewerkers ook als persoon gezien worden.

Het werken aan meer verbinding noem ik spanningsvol verbinden omdat het een spanningsvol gebeuren is; verbinding zal slechts tijdelijk zijn. Voor het werken aan spanningsvolle verbindingen is het de kunst om verdelende spanningen om te buigen naar meer verbindende spanningen.

In dit onderzoek is er vanuit het perspectief van normatieve professionalisering gewerkt aan spanningsvolle verbindingen. Deze proeve van normatieve professionalisering bevat 3 aspecten.:

Responsieve evaluatie

Er heeft een ontwikkeltraject plaatsgevonden met managers en verpleegkundigen van een ziekenhuis. In dat kader heb ik de responsieve evaluatie ingezet als een werkwijze voor normatieve professionalisering. Gedurende dit gefaseerde proces reflecteren betrokkenen op hun eigen professionele handelen. De spanningen die ze in hun dagelijkse praktijk tegenkomen worden tot onderwerp van reflectie en gesprek gemaakt. In verschillende stappen is er in dit proces toegewerkt naar een gezamenlijke dialoog tussen managers en verpleegkundigen. Deze dialoog kan gezien worden als een oefening in spanningsvol verbinden. De reflecties op het ontwikkeltraject leveren aanknopingspunten op voor een verbreding van menslievende zorg naar het organisatieniveau en voor de invulling van spanningsvol verbinden, zowel praktisch als conceptueel.

Normatieve professionalisering

Ik stel het gebrek aan verbinding tussen managers en verpleegkundigen aan de orde vanuit mijn rol als geestelijk verzorger in een ziekenhuis. In dat kader heb ik het ontwikkeltraject met managers en verpleegkundigen aangewakkerd en begeleid. In dit onderzoek reflecteer ik op mijn eigen handelen als geestelijk verzorger bij het aan de orde stellen en in bewerking nemen van morele vragen op organisatieniveau in de vorm van een dialogisch moreel leerproces.

De keuze voor normatieve professionalisering als oriënterend kader voor dit onderzoek wordt gekleurd door mijn achtergrond als feministische theologe. De gerichtheid van normatieve professionalisering op professionele organisaties, goede zorg en een goede samenwerking helpt mij mijn rol als feministisch geïnspireerde geestelijk verzorger op me te nemen op een manier waarvoor ik tot nog toe nauwelijks aanknopingspunten vind in het discours over geestelijke verzorging.

Theorie

Voor de praktische en conceptuele verdieping van de begrippen menslievende zorg en spanningsvol verbinden maak ik, naast reflecties op het ontwikkeltraject met managers en verpleegkundigen, gebruik van theoretische hulpbronnen, met name zorgethiek, kritische organisatietheorie en theologische en filosofische genderstudies.