Een morele vraag van een andere orde deze keer. Geen concrete casus of probleem. Geen ingewikkelde situatie. Maar een vraag over de wijze waarop we werken In de zorg: Is het moreel verantwoord om geen moreel beraad te hebben?
Moreel beraad – stilstaan bij een situatie, en je gezamenlijk afvragen welke morele waarden er in het geding zijn, en wat goed is om te doen – het is nog steeds geen gemeengoed in de zorg. Is dat dan erg? En is het niet wat verdacht als een ethicus de vraag opwerpt? Lijkt het niet erg op een bakker die zich afvraagt of mensen zonder brood kunnen leven? Of een slager die voor vlees pleit?
Andere kijk op de zaak
Laten we eens een andere insteek te nemen. Soms hoor je verhalen over een leidinggevende die niet functioneert. Wanneer je je dan afvraagt hoe het kan dat iemand jarenlang gewoon op zo’n plek blijft zitten, blijkt dat het alles te maken heeft met het systeem van functioneringsgesprekken. Die worden namelijk meestal van boven naar beneden gevoerd. Een leidinggevende beoordeelt de mensen onder zich, en niet andersom. Wanneer die leidinggevende dan zelf als een soort waterdichte kleilaag tussen de werkvloer en het hogere management ligt, kom je in een situatie die moeilijk te doorbreken is. Want voor klachten over je leidinggevende moet je toch eerst bij je leidinggevende zijn.
Maar ja, die doet er niets aan, want vormt zelf het probleem. Wat je nodig hebt op zo’n moment is een andere route. Een andere kijk op de zaak waardoor vanzelfsprekendheden doorbroken worden en er anders gehandeld kan worden. Je moet als het ware doordringen tot de vraag ‘waarom is het eigenlijk zo georganiseerd als we gewend zijn?’ Wie wordt daar beter van? Waar gaat het ook al weer om in de zorg? Gaat het niet om patiënten? En moet alles niet daarvan in dienst staan? Moet je niet terugrekenen vanuit de patiënt naar de organisatie? Van beneden naar boven, en niet van boven naar beneden? Moeten er geen andere type functioneringsgesprekken komen? Want als een leidinggevende leiding moet geven, wie kan dan beter oordelen dan degene die het ondergaan?
Ruimte voor nieuwe oplossingen
Wie zo probeert door te dringen tot ‘waar het eigenlijk ook al weer om gaat’ graaft dieper dan de gebruikelijke oplossingen die we kiezen in termen van ‘betere communicatie’ of ‘strakkere organisatie’. In feite stap je even butten het systeem waarin je denken meestal gevangen zit, en probeer je vrijer en fundamenteler te kijken. Dat kan ruimte geven om tot nieuwe creatieve oplossingen te komen.
In de zorg zijn die er trouwens ook als het gaat om functioneringsgesprekken. Bij de zogenaamde ‘360 graden feedback’ worden medisch specialisten niet alleen door elkaar beoordeeld, maar ook door patiënten, bestuurders, verpleegkundigen. mensen in opleiding. Pas dan ontstaat een volledig beeld. Pas dan wordt duidelijk dat het om een veelheid van belanghebbenden gaat, een veelheid van morele waarden. Dat vraagt om een veelheid van benaderingen.
Fundamentele vragen
Maar heeft dit nu met ethiek te maken? Jazeker. Noem het organisatie-ethiek als je wilt. Noem het rechtvaardigheid. Of noem het gewoon ethiek. Waar het steeds om gaat is dat er gekeken wordt of het goed is wat er tussen mensen gebeurt. Of het eeriijk is, rechtvaardig, of het geluk en welzijn bevordert of afbreekt.
Om zo kritisch te kunnen kijken moet je ruimtes maken binnen je werk, binnen je organisatie. Dat is al helemaal nodig omdat onze zorg zo complex is geworden. Een van de grote problemen waar we mee kampen in ziekenhuizen is bijvoorbeeld de enorme hoeveelheid aan zorgverleners die betrokken zijn bij een enkele patiënt. Vijftien specialisten en dertig verpleegkundigen had iemand laatst geteld rond zijn zieke vrouw. Allemaal mensen met hun eigen stukje verantwoordelijkheid. maar niemand die het overziet en samen met de patiënt en zijn vrouw een vaste gesprekspartner is met de eindregie.
Is dat nou een organisatorische of een morele kwestie? Nou zeker organisatorisch. Maar eveneens moreel, want het stelt de vraag hoe het toch kan dat tussen de vele behandelaars en zorgverleners de echte menselijke ‘zorg’ plotseling verdwenen lijkt te zijn. En dit stelt fundamentele vragen aan waar we allemaal zo druk mee bezig zijn. Dat vraagt om voortdurend beraad.
Moreel beraad.
Deze column verscheen eerder in Bijzijn XL. (nr. 04 – 2012, p.21).
0 reacties