Het leek uit het niets te komen: een mediadiscussie over aanraken in de zorg. Naar aanleiding van een uitlating van een inspecteur bij een tuchtzaak in Groningen was er ineens ophef over een veronderstelde grens die de inspectie zou hebben gesteld aan lichamelijke aanrakingen in de zorg: ‘Ieder lichamelijk contact anders dan een hand geven, gaat te ver’. Onmiddellijk waren er reacties, klommen een paar hoogleraren in de pen, was er een nieuw woord ‘knuffelverbod’ en een petitie op internet. Later volgde een nuancering door de Inspectie: ‘een troostend of bemoedigend gebaar kan ook in een behandelrelatie passend en zinvol zijn’. Maar als de zorgvrager het gedrag van de zorgverlener als onveilig en grensoverschrijdend ervaart, gaat het aanraken door de zorgverlener volgens de inspectie te ver. Daar ligt blijkbaar een grens. Wat betekent dat?
Lichamelijk contact in de zorg
Geen beroep waarbij lichamelijk contact met de zorgvrager zo vanzelfsprekend is. Gepast lichamelijk contact vormt onderdeel van de beroepsuitoefening, zoals de Commissie Ethiek schrijft in haar notitie Omgaan met aspecten van seksualiteit tijdens de beroepsuitoefening [pdf] (2011).
Je raakt de zorgvrager aan als je zijn bloeddruk meet, een pleister plakt of hem helpt bij het wassen. Zeker de hulp bij intieme verzorging kan voor de zorgvrager (in het begin) ongemakkelijk zijn. Dat vraagt van jou als verpleegkundige of verzorgende om daar op een goede manier mee om te gaan.
Maar ook een arm om de schouder om een zorgvrager te troosten of een aai over de bol behoort tot de zorg. In sommige sectoren, zoals de zorg voor mensen met een beperking of ouderen met dementie is lichamelijk contact soms de enige manier zijn om echt contact te maken met de zorgvrager. Tegelijkertijd is lichamelijk contact lastig, omdat de zorgvrager een andere betekenis kan geven aan jouw handeling. Jouw intentie kan prima zijn: je wilt de zorgvrager steun bieden of nabij zijn en dat uiten door de zorgvrager even aan te raken. Het is echter niet gezegd dat de zorgvrager die aanraking ook prettig vindt. Pas in de aanraking zelf en de reactie daarop van de zorgvrager wordt duidelijk hoe de zorgvrager die aanraking interpreteert: als ondersteuning of als een inbreuk op zijn persoon.
Zicht op de relatie
Dat betekent dat je je ervan bewust moet zijn en er in je gedrag rekening mee moet houden dat een zorgvrager aan je handeling een andere betekenis kan geven dan jij bedoelt. Je moet goed inschatten hoe een zorgvrager jouw aanraking zal ervaren en adequaat reageren als zijn reactie anders is dan je verwachtte. Dat veronderstelt dat je een goed zicht hebt op de relatie die je met de zorgvrager hebt en openstaat voor zijn behoeften en zijn respons op jouw zorg. Dat geldt zelfs als je iemand nog maar amper kent; als je bijvoorbeeld op de Eerste Hulp een overstuur familielid wilt troosten dat meegekomen is met een zorgvrager. Dit stelt hoge eisen aan je professionaliteit.
Een grens?
Als een zorgvrager de aanraking van de zorgverlener als onveilig en grensoverschrijdend ervaart, gaat de aanraking te ver. Dat vraagt dat je steeds open staat voor de reactie van de zorgvrager. Die is grensbepalend: als de zorgvrager een afwerende beweging maakt, wordt aanraken aantasten. Dat gegeven doet overigens niets af aan het belang van aanraken en lichamelijk contact. Het zegt alleen dat ook deze zorg net als alle andere, interactief wordt vormgegeven; dat het daarom voortdurend zoeken is naar een adequate respons op de behoeften van de zorgvrager. En mocht je onzeker zijn, wees daar open over. Ga in gesprek. Zo kunnen we voorkomen dat aanraken en lichamelijkheid taboe worden in onze zorg.
Geplaatst in het V&VN magazine, maart 2016
Tekst: Joke de Witte en Hans van Dartel, resp secretaris en voorzitter van de Commissie Ethiek van V&VN.
Dilemma
is een rubriek in het V&VN magazine, het verenigingstijdschrift van de Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) dat 8 keer per jaar uitkomt. In overleg met de commissie Ethiek van V&VN mogen we deze rubriek op de website Zorgethiek.nu overnemen.
Sta jij in je werk ook voor een dilemma? Stuur je inzending naar redactie@venvn.nlo.v.v. Dilemma. Volg ook de cursussen en trainingen van de V&VN Academie.
0 reacties