Het belang van aandachtig luisteren – Serie zorgethiek en lichamelijkheid

Een verslag van de derde sessie van de reeks ‘Zorgethiek en lichamelijkheid’.

De lezingen over zorgethiek en lichamelijkheid omvatten een serie van drie bijeenkomsten. Eerdere sprekers tijdens deze graduate school waren dr. Barbera Duden, prof. dr. Maurice Hamington en Hamish MacPherson. Deze derde lezing is dr. Sophie Bourgault, zorgethica aan de Universiteit van Ottawa, te gast.

Aandacht

Aandacht ergens voor hebben houdt in: “Stop, geef aandacht en luister” (Weil, 1909-1943). Dit klinkt makkelijk en bovenal erg logisch. Maar de moeilijkheden en de voorwaarden die hieraan verbonden zijn – zoals het gebruik van het lichaam- worden snel onderschat.
Sophie Bourgault, Associate Professor of political theory aan de Universiteit van Ottawa (Ontario, Canada) begint deze derde sessie van de reeks ‘zorgethiek en lichamelijkheid’. Ze start met een verhaal over vermiste inheemse vrouwen in Canada. De familieleden van de vermiste vrouwen voelden zich niet gehoord.
Met andere woorden; er werd niet aandachtig geluisterd naar hen. Er werd gedemonstreerd hiertegen met kreten als: “we HAVE voice” en “you NEED to listen”. Ondanks het feit dat de vermiste vrouwen niet teruggevonden werden, was het voor de familie belangrijk dat er iemand echt naar hen luisterde. Sophie Bourgault onderstreept hierbij het belang van iets wat voor velen misschien vanzelfsprekend lijkt, het belang van luisteren. Niet gewoon luisteren maar aandachtig luisteren.

Luisteren is een embodied act

Luisteren doe je met je lichaam. Vanzelfsprekend maak je gebruik van je oren om te luisteren maar luisteren doe je ook met de rest van je lichaam. Het vereist namelijk een lichamelijke focus om te kunnen luisteren naar die ander, aldus Bourgault. De focus op je lichaam is belangrijk om te voelen wat je zelf uitstraalt aan non-verbale signalen. Luisteren doe je dus met heel je lichaam. Sophie Bourgault onderstreept dit met een voorbeeld van het lezen over een zwerver die moet overgeven. Je ‘luistert’ naar zijn verhaal door over hem te lezen en het je voor te stellen. Hoe anders is dit als je deze zwerver op straat tegenkomt en op dat moment naar zijn verhaal luistert? Het zien, ruiken en eventueel voelen van de zwerver laat je op een andere manier luisteren; het luisteren is een embodied act geworden.[pullquote]Niet gewoon luisteren maar aandachtig luisteren.[/pullquote]

‘De manier van luisteren beïnvloedt ook onze morele keuzes’ vervolgt Bourgault. Niet enkel ‘in je hoofd’ luisteren, maar de ander daadwerkelijk ontmoeten, vraagt om openheid en moed. Vooroordelen kunnen opspelen en deze kunnen afleiden van het luisteren zelf. Afgeleid luisteren is de maatschappelijke norm, aandachtig luisteren is de afwijking. Dit terwijl het zorgen voor iemand juist vraagt om aandachtig te luisteren en de ander daadwerkelijk te ontmoeten. Een voorwaarde voor goede zorg is dus het openstellen en het aandachtig luisteren. Ofwel: “Stop, geef aandacht en luister” (Weil, 1909-1943).

Vragen uit de zaal

Theoretisch klinkt dit erg mooi, maar de moeilijkheid zit in de praktijk van alledag. Want kan je jezelf altijd open stellen en altijd volledig embodied naar de ander luisteren? En welke voorwaarden heb je hiervoor nodig? Kan of wil iemand zijn kwetsbaarheid wel altijd tonen aan de ander? Is het voor een persoon in een kwetsbare positie soms misschien dan ook beter om niet te luisteren maar om bijvoorbeeld over te gaan tot actie? En als je wil dat anderen aandachtig naar je luisteren, zoals in een docent-student relatie, zou men dan als voorwaarde ook aandachtig moeten spreken?

Deze en nog vele andere vragen leidden tot interessante discussies over het onderwerp ‘zorgethiek en lichamelijkheid’. In de middag werd het onderwerp verder verkend door het uitwisselen van elkaars ideeën over lichamelijkheid, welke zullen uitmonden in een boek. Aan het boek zullen uiteenlopende internationale auteurs bijdragen; het wordt geredigeerd door prof. dr. Helen Kohlen en dr. Inge van Nistelrooij, van de vakgroep Zorgethiek.