Zin in Zorg: Afhankelijk van zorg

Marcia Smits, stafmedewerker van Reliëf, voert vaak moreel beraad met zorgprofessionals over morele dilemma’s in hun werksituatie. Gezamenlijk buigen zij zich over de vraag: wat is in dit geval goede zorg? Moreel beraad helpt om samen te werken aan goede zorg onder meer doordat het perspectieven opent op nieuwe mogelijkheden wanneer zorgprofessionals voor een moreel dilemma staan. Samen met een aantal verzorgenden uit een thuiszorgteam besprak Marcia onderstaande casus.

Casus
Verzorgende: ‘Ik ben zorgcoördinator van mevrouw Vermeer (78), die zelfstandig woont op onze woonzorglocatie. Een paar maanden geleden belandde ze in het ziekenhuis na een ongeluk, en nu komen we vier keer per week bij haar om te helpen met douchen en aankleden. Inmiddels is ze goed hersteld. Maar als we voorstellen dat ze zich weer zelfstandig gaat verzorgen, laat ze zien dat ze dat niet kan. Wij denken dat mevrouw Vermeer doet alsof, omdat ze het contact met ons niet kwijt wil. Ze praat veel met ons over wat ze heeft meegemaakt. Ze is weduwe en heeft weinig sociale contacten. Ik heb al voorgesteld om mee te doen met activiteiten in huis, of dat ze ondersteuning kan krijgen van maatschappelijk werk, maar mevrouw Vermeer wil alleen ons. Moeten we onze zorgverlening aan mevrouw Vermeer inmiddels niet stopzetten? De meningen in het team zijn verdeeld.’

Afhankelijk van zorg

Veel professionals zullen een dergelijke situatie wel eens hebben meegemaakt: een patiënt wordt afhankelijk van zorg die eigenlijk niet (meer) nodig is. Deze situatie wringt bij het verzorgend team. Vaak ervaren zorgverleners onmacht als zij voor een moreel dilemma komen te staan, en is het lastig om te benoemen waar precies de schoen wringt. Daarom zoeken we eerst naar het dilemma waar het team voor staat: voor welk besluit staan zij? Op deze manier kan samen gezocht worden naar de ruimte waarin de betrokkenen kunnen handelen. In dit geval is de vraag: ‘moeten we onze zorg voor mevrouw Vermeer stopzetten?’

Op het eerste gezicht liggen drie oplossingsrichtingen voor de hand: stoppen met zorg, de zorg overdragen of ermee door- gaan. Als we kijken naar de regelgeving, zou de zorg voor deze mevrouw gestopt moeten worden, in elk geval wanneer de indicatie afloopt.
Hier wringt het in deze casus. Want het team voelt zich ook bezwaard om weg te gaan bij mevrouw Vermeer, en wil niet dat ze eenzaam wordt als de zorg stopt. Het zou mooi geweest zijn als ze meteen blij was met de oplossing van dagactiviteiten of maatschappelijk werk, maar dat is niet het geval. Op het eerste gezicht ziet het team geen oplossing waar het echt achter staat. In het moreel beraad hopen zij de situatie beter in beeld te krijgen en een zorgvuldige afweging te kunnen maken.

Andere perspectieven

Een onderdeel van moreel beraad dat deelnemers vaak als krachtig en indringend ervaren, is wanneer de aanwezigen zich inleven in de positie van de verschillende betrokkenen. We stellen ons daarbij de vraag: welke waarden staan er voor deze betrokkenen op het spel? Dit opent nieuwe perspectieven op de casus, en zo ook op de vraag wat goede zorg is in déze situatie en voor déze specifieke cliënt.

Zo bekijken we dit verhaal vanuit het perspectief van de zorg­ coördinator, de verzorgenden die met gemengde gevoelens bij mevrouw Vermeer over de vloer komen, en natuurlijk me­vrouw Vermeer zelf. Ik licht twee perspectieven uit.
Vanuit mevrouw Vermeers perspectief zien we dat de ver­zorgenden belangrijk voor haar zijn geworden. Ze heeft veel meegemaakt in haar leven en wil haar verhaal kwijt. Ze is al­ tijd erg op zichzelf geweest en kan niet zomaar aanknopings­punten vinden om andere contacten op te bouwen. De verzor­genden hebben een betekenisvolle vertrouwensband met haar opgebouwd, die zij nu niet meer wil afbouwen.[pullquote]In andermans schoenen gaan staan, gaf me een heel andere kijk op het verhaal[/pullquote]

Vanuit het perspectief van de organisatie is het niet te verant­woorden om nog langer door te gaan met professionele zorg. Dat is ook niet rechtvaardig ten opzichte van anderen die zorg nodig hebben en ten opzichte van iedereen die de kosten draagt. Bovendien is het niet wenselijk als iemand onnodig afhankelijk wordt van professionele zorgverlening en dat professionals in de plaats komen van iemands sociale netwerk.
Door van perspectief te wisselen, krijgen we een beter beeld waarom de kwestie wringt bij de verzorgenden. En kunnen we dit onder woorden brengen. Vaak helpt het ook om anderen
beter te begrijpen, als dat niet vanzelf gaat. Die collega met wie je niet op een lijn zit, familie die de zorg wantrouwt, of in dit geval, een cliënt die afhankelijkheid voorwendt of een organisatie die aan regels vasthoudt.

Ruimte voor nieuwe ideeën

Van perspectief wisselen maakt een casus vaak ingewikkelder dan die op het eerste gezicht leek. Tegelijkertijd werpt het een nieuw licht op de situatie en op de vraag wat in dit geval nu goede zorg is. Hierdoor ontstaat ruimte voor een zorgvul­dige afweging, en voor nieuwe ideeën en mogelijkheden.

De verzorgenden zien dat voor mevrouw Vermeer niet zozeer het douchen van betekenis is, maar vooral het luisterend oor van iemand met wie zij een vertrouwensband heeft. Het team is het erover eens dat de zorg zo niet door kan gaan: vanuit de organisatie kunnen zij niet verantwoorden om deze zorg te blijven verlenen en wat mevrouw Vermeer van hen wil, past niet binnen hun werk.

Maar de verzorgenden zien een manier waarop zij toch van betekenis kunnen en willen zijn voor mevrouw Vermeer, voor zij uit beeld verdwijnen. Namelijk door samen met mevrouw Vermeer te zoeken naar iemand met wie zij kan praten over haar verhaal. Gezien de complexiteit en het beperkte sociale netwerk van mevrouw Vermeer, denken ze in eerste instantie aan een professional.

De verzorgenden besluiten om eerlijk te zeggen tegen me­vrouw, dat ze deze zorg niet kunnen blijven geven. Maar dat zij wel samen kunnen zoeken naar een andere zorgverlener bij wie zij haar verhaal kwijt kan als zij dat wil. En dat zij helpen zoe­ken naar iemand met wie zij een vertrouwensband kan opbou­wen. Bijvoorbeeld een psycholoog, geestelijk verzorger, maatschappelijk werk, of welzijnsmedewerker. Een indicatie zou bij de WMO kunnen worden aangevraagd. In een multidisciplinair overleg leggen zij voor op wiens terrein het ligt om mevrouw Vermeer te helpen en hoe de aansluiting af te stemmen is.

Tot slot

Vaak lost een moreel beraad het tragische van een situatie niet op, en dat geldt ook voor deze casus. Wel helpt het om samen in beeld te krijgen wat zo goed mogelijke zorg is in deze situatie. Wat is in deze zorgrelatie van betekenis?

Ethiek in de praktijk
In deze rubriek van het tijdschrift Zin in Zorg van Reliëf komt een casus aan bod uit de dagelijkse zorgpraktijk waarbij ethiek een rol speelt. Wilt u zelf een geanonimiseerde casus ter bespreking indienen?
Mail dan naar mvermaas@relief.nl

Bron: tijdschrift Zin in Zorg van Reliëf