Op 24 november 2015 was er een symposium aan de VU in Amsterdam voorafgaand aan de promotie van Marie-José Gijsberts, specialist ouderen geneeskunde over ‘Spirituele zorg bij levenseinde zorg in het verpleeghuis’. Een van de sprekers op het symposium was Nico van der Leer, zingevingsspecialist bij de Zorggroep Crabbehoff in Dordrecht, Master Zorgethiek en PhD-student aan de Universiteit voor Humanistiek.
Het verpleeghuis
In de discussies rondom voltooid leven maar ook in de wandelgangen van onze samenleving hoor je het langskomen: nee, als ik naar een verpleeghuis zou moeten, of dement zou worden, dan hoeft het voor mij niet meer. De eigen regie en zelfredzaamheid is een groot goed, zeker in een maatschappij waarin maakbaarheid en autonomie hoge ogen gooien. Kwetsbaarheid en lijden worden zoveel mogelijk uitgebannen. Wat erger is, de waarde van een mens wordt eraan afgemeten.[pullquote]‘Dokter, waarom ben ik ziek?
Uw hartklep lekt.
Ja maar dokter, waarom ik?
Wacht, ik roep de dominee even.’[/pullquote]
Zowel de Ethics of Care als de Spiritual Care vertrekken vanuit een andere mensvisie en komen uit op een andere zorgvisie. Daar worden kwetsbaarheid en lijden gezien als deel van het leven en van het menszijn, die de intrinsieke waardigheid van de mens niet ontkent maar bevestigt. Wij zijn geen machines of robots, maar mensen van vlees en bloed die zich van tijd tot tijd bezeren aan het leven, die afhankelijk zijn van elkaar, die vroeg of laat de levensopgave tegenkomen om de eigen beperking, achteruitgang en sterfelijkheid onder ogen te zien en een plek van betekenis te geven binnen ons leven.
Spirituele zorg
Spirituele zorg in het verpleeghuis draait om 2 vragen: wat heeft u meegemaakt?
wat betekent het voor u? Het gaat om het verhaal van mensen, hun eigen belevenissen en ervaringen. En het gaat om de betekenis die zij daaraan toekennen, wat het mensen doet, wat de impact is. Hoe je in een verpleeghuis terecht komt spreekt op zich al duidelijke taal: het is iets passiefs, je gaat niet zelf actief naar een verpleeghuis, je wordt er gebracht: ‘opgenomen’. Een bewoner vertelt ‘ik had geen inspraak’.
CQ-index
In de CQ-index waar we als verpleeghuissector door de staatssecretaris vanwege het programma Waardigheid en Trots per 1 januari van verlost worden staat onder andere de vraag ‘wordt u op tijd naar het toilet geholpen?’. Daar kan je dan ja of nee of soms of meestal op aankruisen. Maar dat zegt nog niets over hoe je naar het toilet bent geholpen (functioneel of liefdevol) laat staan dat gevraagd wordt ‘hoe is het voor u om door een ander geholpen te moeten worden bij zoiets intiems als naar het toilet gaan’.
Aandacht voor betekenis
Spirituele zorg in het verpleeghuis start bij dit besef, bij deze inleving: wat moet het voor iemand zijn om op onze hulp en zorg aangewezen te geraken? Dat gaat verder dan de buitenkant van de zorg, en het is goed dat die er is. Dat zeggen mensen ook, nee ik heb het wel goed hier hoor, ik krijg m’n natje en m’n droogje, ja ze zorgen goed voor me, daar wil ik niet over klagen, maar…. Wat mensen verlangen is dat ze gezien worden, dat er aandacht is voor wie ze zijn, wat hen bezighoudt: de ‘concerns’ die onder de ‘complaints’ liggen.
Er is meer aan de hand, het gaat ook over de binnenkant van een kwetsbaar mens met zijn angsten en zijn zorgen. Diezelfde binnenkant van het wezenlijke is ook bij de zorgverlener in het geding: wat maakt dat ik voor anderen wil zorgen, wat is mijn motief, wat geeft het mij, dankbaarheid, voldoening? Maar ook, wat doet het mij die ander zo kwetsbaar en afhankelijk te zien? Hoe kan ik vanuit mijn hart verbinding maken met het hart van die ander? Dat is niet oplossingsgericht maar zingevingsgericht: niet weglopen voor kwetsbaarheid, lijden en sterven. Dat kun je niet ‘oplossen’ maar moet je ‘uithouden’.
Wie bent u? wie ben ik?
De groep van paramedici in ons verpleeghuis bestaat voor een groot deel uit jonge mensen die er bewust voor gekozen hebben om in deze setting te werken. Ze genieten ervan om mensen weer op de been te helpen, maar ook om hen te ondersteunen en ze zijn geboeid door de levensverhalen. Het gaat hen om meer dan de therapie als zodanig, zoals blijkt uit het volgende voorbeeld, waarin een fysiotherapeute vertelt:
“Ik kon geen oefeningen meer doen met mevrouw, ze was te verzwakt geraakt; maar ik heb haar nog wel een paar keer opgezocht op haar kamer, gewoon om heel even bij haar te zijn, ze zei dat ze dat op prijs stelde; zelf vond ik het trouwens ook fijn, want het raakte mij om te zien hoe zij naar het einde toeleefde; zo heb ik het contact met haar kunnen voortzetten en afronden”.
Dit is een vorm van een ander nabij zijn en een voorbeeld van ‘zinvolle zorg’. Je laat jezelf raken, en je laat zien dat zorgen geen product is maar een relatie.
Anders kijken
De zorgethiek helpt bij het anders kijken naar zorg, het gaat om de context, om emoties, om relaties en om betekenis. Dat komt tot uiting in de zorghandeling zelf, bijvoorbeeld als je iemand met de tillift naar bed helpt.
“Het is geen zak aardappelen die je op het matras kwakt, maar een mens die je zorgvuldig op bed legt. Daarmee draag je waarden als eerbied en respect over. Spirituele zorg is relationeel bepaald, zorgverleners zijn geen robots die machines onderhouden, maar mensen die zorgen voor mensen.”
En dat is een wederkerig proces, je geeft niet alleen, maar ontvangt ook: belangstelling, aandacht en zorg. Hoe is het met je zieke dochter? Ik wens je een fijn weekend! Bedankt dat je even naar me geluisterd hebt. Het zit vaak in hele kleine dingen, het is niet extra, of spectaculair, het is het gewone menselijke contact dat spirituele zorg bijzonder maakt. Mijn onderzoek richt zich daarom op de vraag wat het voor mensen betekent, om in een verpleeghuis te verblijven, te wonen of te werken. Want zorgen is een wederkerig proces, met een verborgen zin.
Bijlage: pdf van de presentatie van Spirituele Zorg in het Verpleeghuis, VU 24 nov 2015
Tekst: Nico van der Leer
nico@vanderleeradvies.nl
www.zingevingsgerichtwerken.nl
1 reactie
Jan van den Braak
Een indrukwekkend verhaal van Nico. Precies zoals ik hem ken. Betrokken, de emotionele snaar rakend en de immer gestelde vraag hoe mensen hun teruggang ervaren. Een oudere man zei eens tegen mij over het begrip ’tact’ in de zorg: “Tact jongeman is het gevoel des harten”.Dit is precies het levenswerk van Nico en hoewel ik niet aanwezig ben geweest bij zijn presentatie ben ik er van overtuigd dat hij de toehoorders muisstil heeft gekregen. Nico: Dat 2016 een mooi jaar voor je mag worden met veel toehoorders.
Groet,
Jan