Participatiesamenleving

Het woord van 2013 is Participatiesamenleving; een vreemd woord. Dat valt op als je naar de woorden apart kijkt. Samenleving betekent dat mensen niet in afzondering leven, maar een gemeenschap vormen. Dingen worden gedeeld met elkaar. Dat is diep in ons menszijn verworteld.

Aristoteles merkte meer dan 2000 jaar geleden al op dat leven altijd samenleven is. Het woord participatie betekent letterlijk deelhebben. Daarvoor is altijd een groter geheel nodig waarvan je deel uitmaakt. Mensen zijn altijd deel van een groter geheel. De samenleving is zo’n groter geheel waarvan alle burgers deel uitmaken.

Is het woord ‘participatiesamenleving’ dan niet wat dubbelop, een pleonasme? Zegt het niet twee keer hetzelfde? Het feit dat we dit dubbele woord nodig hebben, kun je misschien eerder zien als een vorm van inflatie.

Blijkbaar is het niet vanzelfsprekend meer dat een samenleving iets is waar iedereen deel aan heeft. Blijkbaar leven we in onze samenleving niet echt samen. Dus verlengen we het woord met een ander begrip om de oorspronkelijke betekenis weer wat op te halen.

Dat er mensen zijn die niet echt deel hebben aan onze samenleving, dat weten we natuurlijk al jaren. Helaas is dat iets van alle tijden. Alleen zijn de manieren waarop mensen uitgesloten worden steeds anders. Soms zijn ze heel grof, zoals de wijze waarop vluchtelingen zonder papieren momenteel in ons land vastgezet worden.

Soms zijn ze subtieler, zoals de wijze waarop alleenstaande ouderen in woonwijken vereenzamen. In het eerste geval is heel duidelijk wie de oorzaak van de uitsluiting is, in het tweede geval ligt dit ingewikkelder.

Het positieve van het nieuwe woord is dat er ruimte komt om opnieuw na te denken hoe we een samenleving kunnen creëren waarin iedereen mee kan doen: jong en oud, kwetsbaar en gekwetst, gewenst en ongewenst. Maar laten we niet al te naïef zijn, want het woord participatiesamenleving woelde niet louter uit edele motieven naar boven: het heeft te maken met een krampachtig zoeken naar kostenbeheersing in een schraal en guur economisch klimaat.

We zullen dus voortdurend goed wakker moeten blijven en een spade dieper moeten graven met vragen naar de motieven van anderen en onszelf. Want het dubbele woord dat ons opgegeven is, biedt mooie kansen, maar kan ook misbruikt worden.

Carlo Leget