Verslag – Aandacht centraal bij symposium ‘Op weg naar het liefste ziekenhuis’

Echte aandacht voor patiënten werkt efficiënter, zorgt voor een beter resultaat én geeft meer voldoening. Dat is de belangrijkste boodschap die de ruim 150 deelnemers donderdag 22 maart meekregen tijdens het symposium ‘Op weg naar het liefste ziekenhuis’, georganiseerd door het Tilburgse St. Elisabeth Ziekenhuis en zorgethici van de Universiteit Tilburg. De sprekers richtten zich op anders kijken, anders leren en anders doen.

Toen het St. Elisabeth Ziekenhuis ruim twee jaar geleden startte met het programma ‘Menslievende zorg’ en de ambitie uitsprak om het liefste ziekenhuis van Nederland te willen zijn, stuitte dat op zowel enthousiasme als cynisme en weerstand, vertelde Marcel Visser van de Raad van Bestuur. Inmiddels is, getuige de opkomst en aandacht voor dit thema, ‘lief’ in vrijwel elke zorgorganisatie een ‘hot item’. Het is ook iets waar patiënten grote behoefte aan hebben, zo bleek uit het verhaal van Walter Stolz, schrijver van het boek ‘Gevangen in de zorgketen’, over zijn ervaringen tijdens de ziekte van zijn vrouw: “Door marktwerking en bureaucratisering komen aandacht en zorgvuldigheid in de knel”.

Dagvoorzitter Hester Macrander heet de ruim 150 deelnemers welkom

Botsende logica’s
Zorgethicus Carlo Leget schetste de historische achtergrond van de zorg. Eind negentiende eeuw had ‘goede zorg’ vooral te maken met waarden en goedwillendheid. Na de Tweede Wereldoorlog werd de professionele attitude van artsen steeds belangrijker. In de jaren daarna bepaalden de overheid, marktwerking en politiek steeds meer de ruimte voor de patiënt. “Deze logica’s botsen onderling stevig. We zijn overgeleverd aan een grotere dynamiek en weten niet meer wie er eigenlijk achter het stuur zit.”

Vakmanschap en hartelijkheid
Manager Bernadette van den Heuvel van GasthuisZusters Antwerpen gaf aan dat België een vergelijkbare situatie kent. Ook daar staan de noden en de waarden van de patiënt en zorgorganisaties onder druk, onder andere door schaarste op de arbeidsmarkt. De voortdurende veranderingen, marktwerking, bezuinigingen en permanente controle leiden tot verzakelijking, verruwing en verharding. Zij pleitte voor vakmanschap en hartelijkheid: “Menslievende en presente zorg geven door goed aan te sluiten bij en af te stemmen op de patiënten.” Word een zorg-indignado!, riep Van den Heuvel het publiek op.

Present zijn
Dat laatste is uitvoerig onderzocht op de afdeling spoedeisende hulp in het St. Elisabeth Ziekenhuis. Andries Baart, hoogleraar Presentie en zorg: “Aansluiten en afstemmen vraagt van zorgverleners oog te hebben voor waar patiënten mee worstelen. En dat kan van alles en nog wat zijn. Dat wisselt voortdurend, van toegeven dat je iets mankeert tot zorgen om je huisdier. Dat noemen we de opgaven van de patiënt. Menslievende zorg is zorg die deze opgaven waarneemt en een passende respons biedt.”

Verwenzorg
Dat presentie bijdraagt aan een efficiënte bedrijfsvoering liet Mariëtte Keijser zien. Als bestuurder van ouderenzorgorganisatie Sevagram moest zij enkele jaren geleden fors ingrijpen in de organisatie. Sevagram besloot niet zomaar te saneren, maar het echt over een andere boeg te gooien met de volledige focus op primaire proces. Verwenzorg, zoals ze dat bij Sevagram noemen, veroorzaakte aanvankelijk weerstand: er zou geen tijd voor zijn doordat de zorg te complex was geworden. “Maar als je iemand zorg geeft, kan je dat net zo goed – of beter – met alle aandacht doen. Dat kost niet meer tijd. Sterker, door die aandacht en presentie neemt onrust bij de patiënt af en krijg je meer tijd.”

Grenzen
Lief willen zijn kent ook valkuilen, stelde Margo Trappenburg, hoogleraar sociaal politieke aspecten van de verzorgingsstaat. Ze benadrukte dat veel goede ideeën uiteindelijk ten onder gingen doordat ze ‘op hol sloegen’. Zoals de roep om meer transparantie en verantwoording afleggen in de zorg. Haar advies: wees lief, maar meet je niet met commerciële instanties of hotels en bewaar ook je professionele afstand. Een stelling waar Emile Keuter, neuroloog en columnist, zich van harte bij aansluit: “Je kunt niet alles op jezelf betrekken of elke avond huilend thuis doorbrenger. Enige nuchterheid is nodig om het behapbaar te houden.”

Lief zijn is eigenlijk heel simpel, zo vatte dagvoorzitter Hester Macrander het symposium samen: ‘Behandel de patiënt zoals je zelf behandeld wilt worden’. Op medisch gebied, maar vooral ook op menselijk gebied. Het programma ‘Menslievende zorg’ sluit nadrukkelijk aan bij kennis en kunde die er al in de praktijk is en probeert die zichtbaar te maken. In de lerende gemeenschappen die daarbij worden ingezet, delen zorgverleners die kennis met elkaar om lastige kwesties mee te lijf te gaan en van elkaar te leren.