Aandacht voor aandacht in de praktijk

Het woord “aandacht” duikt steeds vaker op in de context van de gezondheidszorg. Zoeken op “aandachtige zorg” bij Google levert een lijst op met zorgverleners, diensten en instellingen die claimen dat we hen nodig hebben wanneer we op zoek zijn naar aandachtige zorg. Het idee van aandachtige zorg blijkt aantrekkelijk te zijn voor mensen die zorg nodig hebben voor zichzelf of een naaste. Het lijkt te passen bij hun gevoelens en gedachten op het moment dat ze zorg moeten overdragen aan professionals. Maar wat is aandacht precies? Tot nu toe is er weinig discussie geweest over het typische karakter van aandacht.

Zorg en aandacht

Vanuit een zorgethisch perspectief zijn zorg en aandacht intern verbonden. Theorieën uit de zorgethiek en presentiebenadering beschrijven wat aandacht doet voor zorgontvangers. Daarmee wordt duidelijk dat aandacht vormend is voor goede zorg. Voortbouwend op die theorieën focus ik op het sociaal inclusieve aspect van aandacht. Aandacht kan mensen insluiten in een relatie. Die relatie kan een eerste stap zijn op weg naar goede zorg, en op die manier heeft aandacht een instrumentele betekenis, maar aandacht kan ook goed zijn in zichzelf. Dat noem ik aandacht om de aandacht. Op een open manier waarnemen hoort daarbij. Je laten verwonderen, en op zoek gaan naar betekenissen.

Inzicht

Aandacht voor aandacht dus! Maar hoe zit dat in de praktijk? De huidige gezondheidszorg in Nederland is gecompliceerd. Het is een ingewikkeld geheel dat van allerlei kanten onder druk staat. Vrije, weldadige aandacht is helaas geen vanzelfsprekendheid: het wordt beïnvloed door de context waarin zorg plaatsvindt. De zorgethische literatuur noemt die invloed van de context regelmatig, maar op welke specifieke manieren contextuele factoren invloed hebben op aandachtige zorg blijft grotendeels oningevuld.

Om inzicht te krijgen in de structurele factoren die te maken hebben met aandacht in de zorgpraktijk, en in de manieren waarop deze factoren de verbinding van aandacht en zorg onder druk zetten, doe ik empirisch onderzoek naar aandacht in het Elisabeth ziekenhuis te Tilburg. Mijn onderzoek is kwalitatief van aard en als methoden gebruik ik vooral participerende observatie en interviews. Ik kijk mee met verpleegkundigen en artsen tijdens patiëntencontacten en wil tevens een beeld krijgen van de bredere context waarbinnen dat contact plaatsvindt.

Onderzoek

Vanaf mei 2010 ben ik veel in het ziekenhuis te vinden. Mijn onderzoek begint op de afdeling oncologie, en vermoedelijk breidt het zich uit naar enkele andere afdelingen. Ik hoop dat de artsen en verpleegkundigen me toelaten in de wereld waarin zij werken, dat ik mee mag kijken, en dat zij hun praktijkervaring en aandachtspunten met mij willen delen!

Klaartje Klaver studeerde culturele en medische antropologie en pedagogische wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Zij is als promovendus verbonden aan de Universiteit van Tilburg waar zij onderzoek doet naar aandacht in de zorg. Dit onderzoek maakt deel uit van het project ‘Menslievende zorg’ van de Universiteit van Tilburg en het Elisabeth Ziekenhuis in Tilburg.