Stilte, verwondering en het tot bloei komen van mensen

Als Sine op een ochtend de kamer van een van haar patiënten binnenkomt om hem te verzorgen en klaar te maken voor het ontbijt, voelt ze plotseling dat er iets niet klopt. Karl, een knappe donkerharige man van middelbare leeftijd, lijkt helemaal niet op te merken dat zij binnenkomt. De blik in zijn ogen is leeg en het lijkt of alles in de kamer stilstaat. Er heerst een atmosfeer van rust en berusting. Het is in groot contrast met de gedreven en efficiënte houding waarmee Sine zojuist de kamer betreden heeft. Ze voelt aan dat het verschil in tijdsbeleving een afstand tussen haar en Karl schept.

Het volgende moment is ze spontaan op zijn bed gaan zitten en weet ze even niet wat te doen. Als ze Karls blik volgt en uit het raam kijkt, ziet ze een blauwe lucht en een kaal en bijna kleurloos veld. Het was een lange winter. Samen zijn ze een tijdje stil. Dan vraagt ze hem of hij wel eens dieren ziet op het veld. Er is soms een vos en er zijn vaak konijnen. Als ze hem enthousiast begint te vertellen over de heerlijke lenteochtend en de konijnen die ze die morgen op haar fiets naar haar werk heeft gezien, kijkt Karl haar recht in de ogen en zegt: “Ik ben al in geen drie maanden naar buiten geweest.” Het raakt haar diep en ze voelt de zwaarte van zijn droefheid en machteloosheid. Ze weet wat haar te doen staat. Ze moet naar buiten met hem. Dat is het enige wat nu telt. Ze weten het beiden, zonder iets te zeggen. En kort daarna loopt ze in de tuin en duwt hem voor zich uit in een rolstoel. Ze genieten van een prachtige lenteochtend.

Tussenogenblikken

Het moment dat hier beschreven wordt, komt uit de dissertatie van Sine Herholdt-Lomholdt, een van de auteurs die een bijdrage heeft geleverd aan het boek ‘Silence, Wonder and Human Flourishing’, dat in maart van dit jaar uitkwam. Het beschrijft een bijzonder moment in haar praktijk als verpleegkundige, waarin een omkering lijkt plaats te vinden. Gewoonlijk heeft zij als zorgprofessional een helder idee wat er moet gebeuren, en voert ze dit vakkundig, efficiënt en liefdevol uit. In het ‘tussenogenblik’ dat zij hier beschrijft, lijkt het alsof het leven of de situatie haar vertelt wat haar te doen staat. Herholdt-Lomholdt noemt dit in haar dissertatie uit 2018 ‘Beautiful moments in nursing’. Het zijn momenten die de dagelijkse werkstroom onderbreken en dikwijls al gauw in de vergetelheid verdwijnen. Tegelijkertijd zijn het momenten die een diepe indruk achterlaten, omdat ze je direct in contact brengen met waar het werkelijk om gaat in de zorg en het leven. Ze breken de alledaagsheid open en brengen je in een toestand van verwondering en verbinding met een gedeelde menselijkheid.

Naar een rehumanisering van zorg, educatie en welzijn

In alle beroepen waar intensief met mensen gewerkt wordt, wordt al jaren lang geworsteld met een toenemende werkdruk, administratieve last, en ruis die lijkt af te leiden van waar het in deze beroepen om gaat. Gewoonlijk is de reactie hierop: als we de dingen nu maar anders, menselijker, zorgethischer, etc doen, dan zal het in de toekomst beter gaan. Onbewust maken we daarmee min of meer gebruik van eenzelfde op doelen georiënteerde logica van handelen die de problemen veroorzaakt heeft. Daarom neemt dit boek een radicaal andere insteek. Het vertrekt bij geleefde ervaringen in zorg, educatie en welzijnswerk, die niet gepland of bedacht zijn, maar zich juist eerder als onderbrekingen presenteren. Tegelijkertijd zijn het deze onderbrekingen waarin iets heel belangrijks lijkt te gebeuren. Maar wat dan precies? En hoe vinden we taal om hierover te denken en te spreken met elkaar?

De auteurs van dit boek, komende uit Denemarken, Noorwegen en Nederland, en ingebed in verschillende sectoren van zorg, educatie en welzijn, doen een poging waarbij ze te rade gaan bij de fenomenologie. Als geen andere filosofische stroming reikt de fenomenologie een begrippenkader aan om op een niet-instrumentele manier naar de werkelijkheid te kijken. Heel kort samengevat zou je kunnen zeggen dat de fenomenologie niet analyseert hoe wij als mens de werkelijkheid waarnemen, maar helpt te begrijpen hoe de werkelijkheid tot ons als mens spreekt. Dat is niet eenvoudig, want ons begrip van de werkelijkheid zit vol vooronderstellingen en mentale schema’s die we een leven lang hebben opgebouwd. Toch delen velen de ervaring dat de meest betekenisvolle ervaringen in ons leven onze rationele denkkaders in een armzalig daglicht stellen. Er is een grote kloof tussen het rationeel begrijpen dat je als verpleegkundige soms je plannen wat moet bijstellen en een rolstoel regelen, en het ondergaan van een intensieve en betekenisvolle ervaring van verbondenheid in het hier en nu met een patiënt die kort tevoren nog een totaal lege blik had.

De negen auteurs van het boek ‘Silence, Wonder and Human Flourishing’ doen in hun bijdragen verslag van hun eigen zoektocht naar manieren om te luisteren wat het leven ons te zeggen heeft. Er is een gedeelde verhouding tot fenomenologie, verwondering en het resonantie-denken van Hartmut Rosa. Maar er zijn ook verschillen in benadering, methode en onderwerpen. Dat maakt het een spannend leesavontuur dat hoe dan ook het denken verrijkt en de zorgethiek kan voeden.

Download hier de flyer over het boek (inclusief een mooie kortingsactie!)